(Polski) Homilia: Aby żadne peryferie nie były pozbawione światła Ewangelii. Forum Parafialnych Rad Duszpasterskich (Poznań, Międzynarodowe Targi Poznańskie – 14.04.2018)

Sorry, this entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Abp Stanisław Gądecki

Aby żadne peryferie nie były pozbawione światła Ewangelii. Forum Parafialnych Rad Duszpasterskich (Poznań, Międzynarodowe targi Poznańskie – 14.04.2018)

Gromadzimy się dzisiaj na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich, aby razem podjąć refleksję nad Parafialnymi Radami Duszpasterskimi, czyli nad jedną z ważnych form zaangażowania się świeckich w budowanie Kościoła na polu parafialnym.

1. POSŁANNICTWO ŚWIECKICH W KOŚCIELE

Podążając od ogółu do szczegółu, na początku winniśmy sobie uświadomić rzecz podstawową, tj. na czym w ogóle polega rola wiernych świeckich w Kościele. Konstytucja dogmatyczna o Kościele tak  określa zadania każdego wiernego świeckiego bez żadnego wyjątku: „Szczególnym [..] ich zadaniem jest tak rozświetlać wszystkie sprawy doczesne, z którymi ściśle są związani, i tak nimi kierować, aby się ustawicznie dokonywały i rozwijały po myśli Chrystusa i aby służyły chwale Stworzyciela i Odkupiciela” (Lumen gentium, 31).

„To posłannictwo Kościoła w świecie wypełniają świeccy przede wszystkim przez zgodność życia z wiarą, dzięki czemu stają się światłością świata; przez swoją rzetelność w każdym zajęciu, dzięki której pociągają wszystkich do umiłowania prawdy i dobra, a wreszcie do Chrystusa i Kościoła; przez miłość braterską, dzięki której biorąc udział w życiu, pracach, cierpieniach i dążnościach swych braci, powoli i niepostrzeżenie przygotowują serca wszystkich na działanie łaski zbawczej; przez ową pełną świadomość swojej roli w budowaniu społeczeństwa, dzięki której z chrześcijańską wielkodusznością starają się wypełniać swoje czynności domowe, społeczne i zawodowe. Tą drogą ich sposób postępowania przenika powoli środowisko, w którym żyją i pracują” (Dekret o apostolstwie świeckich, 13).

2. WSPÓŁPRACA DUCHOWNYCH I ŚWIECKICH

Parafia nie stanie się skutecznym ośrodkiem ewangelizacji – a także nowej ewangelizacji – jeśli nie będzie miejscem harmonijnej i twórczej współpracy duchownych i świeckich. Zdrowy Kościół to taki, w którym istnieje żywa współpraca wszystkich jego członków, tak duchownych jak i świeckich. „We wspólnotach kościelnych działalność ich [wiernych świeckich] jest do tego stopnia konieczna, że bez niej apostolstwo samych pasterzy nie może zwykle być w pełni skuteczne. Świeccy bowiem, ożywieni duchem prawdziwie apostolskim, uzupełniają to, czego nie dostaje im braciom, i pokrzepiają ducha zarówno pasterzy, jak i reszty wiernego ludu (por. 1 Kor 16,17-18), na wzór owych mężów i niewiast, którzy wspomagali Pawła w głoszeniu Ewangelii (por. Dz 18,18-26; Rz 16,3)” (Dekret o działalności apostolskiej świeckich, 10). Tego rodzaju harmonijna i uzupełniająca się nawzajem współpraca jest niczym innym jak tworzeniem Kościoła jako wspólnoty.

Parafia  nie może być oparta wyłącznie na duszpasterskim charyzmacie proboszcza i wspomagających go księży. Duchowieństwu bardzo pomaga zaangażowanie i doświadczenie wiary ludzi świeckich, gdyż wierni świeccy – tkwiąc bezpośrednio w świecie –  znają lepiej jego radości, troski, lęki i cierpienia. Parafialna Rada Duszpasterska może – z tego tytułu – wiele dopomóc duszpasterzom w rozeznaniu ewangelicznej gleby, w którą wsiewa się Słowo Boże.

W tej przestrzeni – stosownie do posiadanej wiedzy, kompetencji i autorytetu – świeccy mają możność, a niekiedy nawet obowiązek ujawniania swego zdania w sprawach, które dotyczą dobra Kościoła. Odbywać się to powinno w pierwszym rzędzie za pośrednictwem Parafialnych Rad Duszpasterskich, ustanowionych w celu budowania Kościoła w prawdzie, z odwagą i roztropnością, z szacunkiem i miłością wobec każdego (Lumen gentium, 37). Jednym słowem idzie o to, aby świeccy przestali odgrywać rolę pasażerów w łodzi Kościoła a zajęli miejsce załogi.

3. PARAFIALNE RADY DUSZPASTERSKIE

Parafialne Rady Duszpasterskie są zjawiskiem stosunkowo nowym, wyrosłym z ducha posoborowej nauki o Kościele, w tym z idei wspólnotowego charakteru parafii oraz kształtowania tej ostatniej w klimacie współodpowiedzialności parafian świeckich za realizację misji Kościoła w określonych warunkach miejsca i czasu. Głównym celem rady ma być współpraca świeckich w rozwijaniu aktywności duszpasterskiej w parafii na poziomie instytucjonalnym. Rada jest przestrzenią uważnego słuchania siebie nawzajem. Nie idzie więc o pokazywanie palcem, co powinien zrobić proboszcz, ale o odkrycie tego, co możemy uczynić razem z nim.

Rady te są czymś nowym w stosunku do tradycyjnych rad parafialnych – działających w Polsce na podstawie Statutu Rad Parafialnych przyjętego przez Konferencję Episkopatu Polski 7 września 1947 roku – programowo nastawionych na współpracę z proboszczem w dziedzinie zarządzania przez niego majątkiem parafii.

Jak sama nazwa (consilium) wskazuje Parafialna Rada Duszpasterska posiada głos doradczy, a nie decyzyjny (jakim cieszy się np. Rada Miasta). Jest ona organem doradczym, który – pod kierownictwem proboszcza lub rektora kościoła – czuwa nad organizacją życia duszpasterskiego we wspólnocie parafialnej lub we wspólnocie wiernych gromadzącej się przy kościele rektoralnym (por. kan. 536 Kodeksu Prawa Kanonicznego, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, 31. 37; Dekret o posłudze i życiu kapłanów, 9; Dekret  apostolstwie świeckich, 26, Christifideles laici, 27) a w szczególności nad realizacją Archidiecezjalnego Programu Duszpasterskiego. Ponadto:

• niesie pomoc w ocenie stanu religijno-moralnego parafii, z uwzględnieniem zachodzących przemian społeczno-kulturowych,
• bierze udział w opracowaniu parafialnego rocznego programu duszpasterskiego, w oparciu o program ogólnopolski i diecezjalny,
• inspiruje i wspiera inicjatywy duszpasterskie w dziedzinie życia liturgicznego, apostolstwa, dzieł pobożności i miłosierdzia,
• wspiera działalność ruchów, stowarzyszeń katolickich i grup duszpasterstwa specjalnego,
• buduje wśród parafian klimat zaufania do Kościoła i podejmowanych inicjatyw duszpasterskich,

Parafialna Rada Duszpasterska jest potrzebna w każdej parafii, ponieważ każda – nawet najmniejsza parafia – stanowi złożony i wielowymiarowy organizm, który powinien mieć swoją reprezentację skupiającą ludzi wierzących, mających głębokie doświadczenie wiary przeżywanej w „świecie”, silnie zjednoczonych z Bogiem, żyjących życiem sakramentalnym oraz postawą służby.

Członkiem Parafialnej Rady Duszpasterskiej może stać się tylko ten ochrzczony, który odznacza się pewną wiarą, dobrymi obyczajami i roztropnością. Nie chodzi przy tym o klakierów, ale o ludzi współodpowiedzialnych w sposób roztropny za rozwój parafii. Sam skład Rady winien odzwierciedlać całą parafię, jej przekrój społeczny i wiekowy, zaś liczba jej członków powinna być dostosowana do wielkości parafii.

Skoro zadaniem Parafialnej Rady Duszpasterskiej jest budzenie postaw apostolskich pośród parafian, wspomaganie duchowieństwo w pracy duszpasterskiej, wyrażanie opinii i wysuwanie propozycji dotyczących doskonalenia duszpasterstwa parafialnego, to tego rodzaju apostolstwo nie może opierać się na samej wiedzy świeckiej. Świeccy członkowie Rad winni – stopniowo i roztropnie – przygotowywać się do oceniania wszystkiego w świetle wiary (Dekret o apostolskiej działalności świeckich, DA, 29). W tym celu mogą oni korzystać z środków formacyjnych takich jak kongresy, rekolekcje, konferencje, literatura, media katolickie, służące do zdobycia głębszego poznania Pisma świętego i katolickiej nauki społecznej, do pielęgnowania życia duchowego oraz do zastosowania wypróbowania metod (DA, 32).

4. STAN PARAFIALNYCH RAD DUSZPASTERSKICH

Jakimś oglądem obecnego stanu Parafialnych Rad Duszpasterskich w całej Polsce był I Krajowy Kongres Parafialnych Rad Duszpasterskich, który miał miejsce w Licheniu 2013 i zebrał ponad 1200 przedstawicieli tychże Rad z terenu całej Polski. Była to kolejna próba budzenia „śpiącego olbrzyma”, jakim wciąż pozostaje laikat w Kościele katolickim w Polsce.

Po spotkaniu licheńskim Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC w Warszawie poddał analizie wyniki badań statystycznych dotyczących tychże rad duszpasterskich (por. Wojciech Sadłoń, Duszpasterskie rady parafialne w Polsce na podstawie badań empirycznych.  Teologia Praktyczna. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Teologiczny Tom 14, 2013). W wyniku tych badań stwierdzono, że gdyby w każdej z naszych polskich parafii – faktycznie, a nie na papierze – istniałaby taka Rada, mielibyśmy w Polsce niemal sto tysięcy świeckich gotowych do działań apostolskich. Cieszy nas to, że – z impulsu poprzedniego Ogólnopolskiego Programu Duszpasterskiego – liczba parafialnych rad wzrosła czterokrotnie (z 20 % – do 80 %).

Wyniki tej analizy są obiecujące, chociaż nie wolne od trudności. Współpraca księży ze świeckimi i świeckich z księżmi stanowi u nas ciągle jeszcze problem. Potrzeba większej otwartości i dojrzałości obu stron. Mimo iż prezbiterzy przygotowywani są do takiej współpracy podczas studiów, praktyk czy też w procesie stałej formacji kapłańskiej, wielu z nich woli uprawiać duszpasterstwo „solowe”, preferuje „obsługiwanie” wiernych w pojedynkę; czasami jest to spowodowane negatywnymi doświadczeniami wyniesionymi z takiej współpracy w trakcie wcześniejszej pracy duszpasterskiej. Podobnie bywa z parafianami. Bywają tacy, którzy twierdzą, że duszpasterstwo to sprawa duchownych a nie świeckich, ale istnieją także przykłady niezwykle owocnej współpracy, jakich nie można nie zauważyć.

W Polsce bowiem dominuje tak zwany model ekspercki Duszpasterskiej Rady Parafialnej. Tego rodzaju rada składa się z osób, których uczestnictwo w radzie wynika z pełnionego zawodu, bądź – roli społecznej. Ekspercki model rady duszpasterskiej ma często wychylenie zadaniowe. Taka rada służy realizacji konkretnych inicjatyw w parafii i jest zwoływana zależnie od podejmowanych prac. Taki model rady jest bardzo pomocny proboszczowi; członkowie tak ukształtowanej rady duszpasterskiej stają się jakby „gwardią” proboszcza: witają biskupa gdy przyjeżdża do parafii, organizują procesje, troszczą się o inwestycje oraz budynek świątyni.

Drugim modelem rady to model reprezentacyjny. Tutaj Rada tworzy się z istniejących w parafii wspólnot, organizacji, stowarzyszeń, ruchów. W jej skład wchodzą najczęściej – niejako z urzędu – przedstawiciele poszczególnych wspólnot: na przykład Żywego Różańca, Domowego Kościoła czy Odnowy w Duchu Świętym. Taki model rady dominuje raczej w miastach. Kompetencje zawodowe poszczególnych radnych odgrywają tutaj drugorzędną rolę. Tak ukształtowane Rady lepiej niż eksperckie spełniają funkcję doradczą w parafii.

Z badań wynika, że niemal połowa parafialnych rad duszpasterskich podejmuje konkretne działania w parafii. Najczęstszym polem działalności parafialnych rad duszpasterskich są sprawy duszpastersko-apostolskie (22%), charytatywne (13%), administracyjne (12%), następnie liturgiczne (12%), gospodarcze (11%) oraz społeczno-kulturalne (2%).

Różnie wygląda częstotliwość spotkań członków Rady: raz w miesiącu (10,9%), raz na dwa miesiące (9,2%), raz na kwartał (40%), trzy razy w roku (8,8%), dwa razy w roku (14,1%), raz w roku (1,9%).

Przeprowadzone przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego badania ukazały intensywny rozwój liczby parafialnych rad duszpasterskich w Polsce w ostatnich latach. Istnieją podstawy ku temu, aby w rozwoju Rad dostrzegać dalszy etap rozwoju struktury parafialnej w Polsce.

Niestety, często Parafialne Rady Duszpasterskie nie funkcjonują w sposób sprawny, albo działają niezgodnie z normami prawnymi. W wielu diecezjach trwa w dalszym ciągu etap tworzenia Rad. Z drugiej jednak strony, przykłady aktywnie funkcjonujących Rad wskazują na pozytywne oddziaływanie tych struktur na proces przekształcania parafii we wspólnotę. Gdzie Rady rzeczywiście działają, tam z pewnością integrują one parafię, włączają i aktywizują jej mieszkańców, budują więź pomiędzy świeckimi a duszpasterzami oraz animują działalność duszpasterską z zachowaniem centralnej roli proboszcza w parafii.

Ostrzeżeniem – także dla członków Parafialnych Rad Duszpasterskich – mogą być słowa papieża Franciszka z Evangelii gaudium na temat tzw. aktywności źle przeżywanej: „bez odpowiedniej motywacji, bez duchowości przenikającej działanie i czyniącej to działanie upragnionym. Działalność źle przeżywana sprawia to, że nasze obowiązki męczą ponad granice rozsądku, a czasem prowadzą do choroby. Nie idzie tam o pełen pogody trud, lecz o trud uciążliwy, nie dający zadowolenia. Ta duszpasterska acedia [apatia] może mieć różne przyczyny. Niektórzy popadają w nią, ponieważ podtrzymują projekty nie do zrealizowania i nie przeżywają chętnie tego, co mogliby spokojnie robić. Inni dlatego, bo nie akceptują trudnej ewolucji procesów i chcą, aby wszystko spadło z nieba. Jeszcze inni, ponieważ przywiązują się do niektórych projektów lub snów o sukcesie, podtrzymywanych swoją próżnością. Inni, ponieważ stracili realny kontakt z ludźmi w odpersonalizowanym duszpasterstwie, prowadzącym do zwracania większej uwagi na organizację niż na ludzi, tak że bardziej entuzjazmują się ‘planem drogi’ niż samą drogą. Jeszcze inni popadają w acedię, ponieważ nie umieją czekać i chcą panować nad rytmem życia. Dzisiejsze gorączkowe pragnienie osiągnięcia natychmiastowych wyników sprawia, że zaangażowani w duszpasterstwie nie znoszą łatwo poczucia jakichś sprzeczności, widocznej porażki, krytyki, krzyża (por. Evangelii gaudium, 82).

ZAKOŃCZENIE

Na koniec więc prośmy świętego Józefa – stróża Jezusa i Maryi – aby wszystkim członkiniom i członkom Parafialnych Rad Duszpasterskich w Polsce pozwolił odkrywać obecność Chrystusa, kierować wszystkie sprawy po myśli Bożej oraz budzić postawy apostolskie pośród parafian.

Maryjo, Gwiazdo nowej ewangelizacji,
pomóż nam trwać w komunii z Bogiem i ludźmi,
w postawie służby, żarliwej i ofiarnej wiary,
sprawiedliwości i miłości do ubogich,
aby radość Ewangelii dotarła aż po krańce ziemi,
i aby żadne peryferie nie były pozbawione jej światła.