English
Podczas prac remontowych organów, które prowadzi firma Pana Organmistrza Jana Drozdowicza dokonano bardzo interesującego odkrycia.
Odnaleziono mianowicie wewnątrz instrumentu metryczkę, umieszczoną tam przez jego budowniczego, Johanna Gottloba Peterę, który na przełomie XVIII i XIX wieku pełnił funkcję katedralnego organmistrza. Wyraźnie widoczna jest na niej data zakończenia prac przy organach – 12 października 1798 roku.
Dzięki temu odkryciu można stwierdzić:
– organy są starsze od obecnego budynku kościoła w Cerekwicy o ok. 30 lat
– uprawdopodobnia sie teza, że do Cerekwicy zostały przeniesione z Katedry poznańskiej
– nasze organy są najstarszym instrumentem nadal służącym liturgii w regionie szamotulskim.
fot. Robert Binkowski
Zobacz też:
Tekst homilii
Program prac restauracyjnych organów w kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Cerekwicy
I. Wprowadzenie
Organy w kościele parafialnym p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Cerekwicyzbudowane zostały prawdopodobnie na przełomie XVIII a XIX w. i zamontowane w cerekwickim kościele w 1928 r przez J. Stanisławskiego, jako instrument translokowany z „Poznańskiego Tumu”.
Na tym etapie badań nie sposób określić budowniczego instrumentu (nie czyni też tego J. Gołos w swojej antologii organów – demontaż instrumentu przy pracach rekonstrukcyjnych może pozwoli na określenie twórcy organów).
Instrument posiada 8 głosów zamontowanych na dwóch wiatrownicach o trakturze mechanicznej – tonowej.
II. Dyspozycja instrumentu (obecnie istniejąca w instrumencie)
Manuał Pedał
1/ Principal 8’ 1/ Subbass 16’
2/Flöte8’ 2/ Violon 8’
3/ Aeolina 8’
4/ Octave 4’
5/ Flot 4’
6/ Mixtur 2-3f.
(Napisy na kluczach rejestrowych nieoryginalne i niejednorodne).
Klawiszy 54: wentyli 51; pedał C – d – wentyli i klawiszy 27.
Po całkowitym demontażu instrumentu jest szansa na odtworzenie oryginalnej dyspozycji organów.
III. Uwagi ogólne
Organy w Cerekwicy są ważnym zabytkiem budownictwa organowego. Tym ważniejszym (mimo translokacji), że pozwalającym zrekonstruować instrument w prawie pierwotnym kształcie muzycznym i technicznym. Dlatego inicjatywa restauracji instrumentu w kościele parafialnym w Cerekwicy jest tak ważna dla zachowania instrumentarium kościołów regionu.
IV. Stan techniczny poszczególnych systemów instrumentu. Zakres prac przewidziany podczas remontu
1/ Aparat gry – piszczałki
a/ stan zachowania
Metalowe piszczałki manuału i pedału zostały w większości poważnie zniszczone. Niektóre znajdują się w bardzo złym stanie technicznym lub wymagają rekonstrukcji. Metalowe piszczałki manuału w wielu miejscach nieoryginalne, poważnie zniszczone – zabrudzone, powyginane, porozrywane stroiki itp., wymagające analizy pod katem oryginalności.
Piszczałki drewniane całego instrumentu zaatakowane przez kołatki, niewprawnie naprawiane (malowanie farbą klejową z minią). Wiele z nich posiada zniszczone nogi i serca.
b/ zakres prac
Należy zdemontować wszystkie pozostałe piszczałki. Powinno się przeprowadzić ich szczegółową selekcję pod kątem ich sprawności technicznej i muzycznej. Piszczałki należy wstępnie oczyścić. Brakujące głosy i piszczałki metalowe odtworzyć – po ustaleniach menzur. Piszczałki rokujące sprawność muzyczną odrestaurować. Naprawić ekspresje, stroiki, labie, bródki, baczki. Piszczałki metalowe po oczyszczeniu wyprostować. Zakorygować nóżki piszczałek. Piszczałki drewniane dające szanse naprawy zakonserwować przed drewnojadami. W piszczałkach poważnie zniszczonych wymienić uszkodzone elementy. W piszczałkach krytych uszczelnić szpunty, a w otwartych naprawić stroiki. Komory wszystkich piszczałek drewnianych otworzyć – sprawdzić labie, szczelność i czystość komór. Brakujące lub zniszczone całkowicie piszczałki drewniane odtworzyć. Przeprowadzić korektę nóżek i uszczelnień stóp. Sprawdzić (lub wymienić) wieszak. Należy zrekonstruować głosy w kształcie określonym przez pierwotną dyspozycję. Dokonać wstępnej intonacji.
2/ Wiatrownice
a/ stan zachowania
Wszystkie wiatrownice instrumentu (wykonane z drewna dębowego i sosnowego) są silnie zabrudzone i zaatakowane przez kołatki. Skóra na płytach głównych wiatrownic silnie zbita i przetarta. Skóra na klapach ubita, w wielu wypadkach nieszczelna. Pulpety poprzecierane. Sprężyny skorodowane i osłabione. Kloce, ławeczki z filarkami i wieszaki zaatakowane przez kołatki. Chodniki osłabione w mocowaniach.
b/ zakres prac
Wiatrownice oczyścić oraz zdemontować ławeczki i wieszaki. Zakonserwować kloce wiatrownic. Oczyścić, naprawić, i zakonserwować ławeczki. Wymienić zniszczone filarki. Zakonserwować i naprawić zniszczone wieszaki. Zamontować izolację gwoździ. Wiatrownice zdemontować i po oczyszczeniu splanować. Po otwarciu oczyścić komory powietrzne i w miarę potrzeby uszczelnić. Wymienić zawory (skóra uszczelki wentyli, sprężyny, itp.) Zamontować nowe pulpety. Naprawić ułożenia i szczelność zasuw. Sprawdzić i w miarę potrzeb skorygować (naprawić, wymienić) konstrukcję nośną wiatrownic. Uszczelnić połączenia z kanałami. Części drewniane wiatrownic zakonserwować. Całość systemu wiatrownic zmontować. Należy zrekonstruować kloce, ławeczki, wieszaki pod kątem przywrócenia pierwotnej dyspozycji. W razie potrzeby, po rozebraniu poszczególnych elementów wiatrownic, może powstać konieczność przeprowadzenia specjalistycznych prac warsztatowych – uszczelnianie przegródek kanceli.
3/ Traktura
a/ stan zachowania
Elementy traktury silnie zabrudzone, w wielu elementach zaatakowane przez kołatki. Części metalowe często skorodowane, muterki i listwy zniszczone lub wymontowane. Elementy kontuaru silnie zniszczone. Klawiatura nieoryginalna, plastikowe nakładki, uszkodzone kople, muterki i ofilcowanie. Klawiatura pedałowa zaatakowana prze kołatki, wytarta. Sprężyny uszkodzone. Szafka kontuaru wraz z pulpitem silnie zaatakowana przez drewnojady. Zabrudzone i zaatakowane wałki skrętne, noski i tzw. wellenbrety. Zniszczone i połamane elementy przeniesienia ruchu traktury tonowej.
b/ zakres prac
Zdemontować elementy kontuaru. Elementy kontuaru oczyścić i rozebrać. Naprawić zniszczone aparaty i inne elementy kontuaru. Zużyte materiały (filce, sprężyny, skórki itp.) wymienić na nowe. Wymienić pokrycie i filcowanie klawiatur. Odnowić szafkę i pulpit kontuaru. Zmontować kontuar i przeprowadzić wstępną regulację. Zamontować stosowne instalacje elektryczne kontuaru. Naprawić zniszczone elementy traktury tonowej; ustawić po oczyszczeniu i konserwacji. Zrekonstruować aparat Pedalkoppel. Elementy traktury rejestrowej po oczyszczeniu na nowo osadzić i wyregulować. Odnowić cięgła rejestrowe. Połączyć całość systemu traktury rejestrowej.
4/ System dostarczania powietrza
a/ stan zachowania
Miech pływakowy wraz z dmuchawą kompletnie zniszczony. Skóra na miechu poprzecierana, pozrywane żyły na zawiasach. Kanały powietrzne zabrudzone, wymagające konserwacji i w wielu miejscach nieszczelne. Dmuchawa elektryczna starego typu – zniszczona (o bardzo głośnej pracy). Obecnie zamontowano miech i dmuchawę tymczasową, dla podtrzymania sprawności liturgicznej organów.
b/ zakres prac
Miechy i kanały powietrzne należy w miarę możliwości zdemontować i oczyścić miejsce pod miechem. Wykonać nową skrzynie i pływak miecha. Miech na nowo oskórować. Zakonserwować i uszczelnić kanały – kanały poważnie zniszczone wykonać od nowa. Wykonać nową i odpowiednio ustawić przepustnicę powietrza. Całość systemu uregulować pod kontem ciśnień i amplitudy pracy miechów. Zamontować nowa (cichobieżną) turbinę powietrzną.
5/ Instalacja elektryczna
a/ stan zachowania
Instalacja elektryczna wraz z dmuchawą nie spełniają podstawowych norm bezpieczeństwa.
b/ zakres prac
Zamontować nową tablicę zabezpieczeń do całego instrumentu. Zamontować nową instalację prądu, tzw. „siły”, dla nowego silnika. Zamontować nową instalację elektryczną i oświetleniową (bezpieczną) w szafach organowych. Przeprowadzić instalację elektryczną w organach w estetyczny sposób.
6/ Prospekt oraz elementy konstrukcji
a/ stan zachowania
Elementy snycerki silnie skorodowane i w wielu miejscach brakujące. Drewniane elementy tzw. szafy organowej zabrudzone, zaatakowane przez kołatka, o zniszczonej polichromii i ubytkach stolarskich. Piszczałki prospektowe pogięte, posiadają rozerwane stroiki, zniszczone nogi.
b/ zakres prac
Podczas prac należy zamontować nowe, cynowe, piszczałki prospektowe. Uszczelnić system konduktów powietrznych (prospektowych). Wzmocnić stolarsko konstrukcję szafy organowej. Elementy drewniane szafy i prospektu oczyścić i zakonserwować. Odtworzyć brakujące grzebienie. Wzmocnić konstrukcję nośną szafy i chodników. Wykonać prace naprawcze i malarskie ścian kościoła wewnątrz prospektu.
7/ Intonacja i strojenie
Instrument po przeprowadzeniu wszelkich prac technicznych i regulacji należy wyintonować i nastroić z uwzględnieniem specyfiki brzmienia organów tej epoki oraz miejsca.
V. Uwagi końcowe
Na wykonane przez siebie prace firma realizująca zlecenie udzieli pięcioletniej zwyczajowej gwarancji.
Firma realizująca zlecenie gwarantuje zwyczajowy nadzór nad instrumentem.
Podczas prowadzenia prac firma wykona dokumentację opisową i fotograficzną oraz przygotuje protokół powykonawczy.
Po zakończeniu prac specjalna komisja powołana przez inwestora dokona ich odbioru.
