Abp Gądecki na sesji naukowej o Prymasie Przełomu

Prof. dr hab. Jerzy Pietrzak z Uniwersytetu Wrocławskiego w swoim referacie zwrócił uwagę na działalność dobroczynną arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego, który nazywany był „wielkim jałmużnikiem Polski”. „Henryk Sienkiewicz, jeden z założycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, zabiegał o to, by kard. Dalbor wspierał finansowo najbiedniejszych w Kongresówce” − zauważył prof. Pietrzak.

Zwrócił uwagę, że kardynał zapoczątkował proces scalania organizacji charytatywnych w podzielonej dotychczas przez rozbiory Polsce. Przypomniał, że założył też na prośbę ks. Prądzyńskiego Ligę Katolicką.

Prelegent zaznaczył, że pierwszy Prymas odrodzonej Polski wielką rolę odegrał na polu katolicko-społecznym, zwracając uwagę, że kard. Dalbor był w tym względzie wychowankiem abp. Floriana Stablewskiego.

Historyk przywołał słowa ks. Nikodema Cieszyńskiego, redaktora „Rocznikach Katolickich”, że „marzeniem kard. Dalbora było, aby Poznań odgrywał taką rolę wśród katolicyzmu społecznego jak Mediolan w Niemczech czy München w Niemczech”.

Prof. Pietrzak zaznaczył też, że kard. Dalbor uważał, że wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości wskrzeszone zostało prymasostwo gnieźnieńskie, które miało wielką tradycję, dlatego też jego życzeniem było, by został pochowany w Gnieźnie.

Jednym z ważniejszych aspektów działalności Pierwszego Prymasa odrodzonej Polski była opieka i troska, jaką otaczał polskich emigrantów i jeńców wojennych. „Czuł się odpowiedzialny za losy emigrantów, ponieważ właśnie przez Wielkopolskę prowadziły główne linie wychodźcze” − zauważył ks. prof. UAM dr hab. Bernard Kołodziej TChr.

Prelegent przypomniał, że kard. Dalbor nalegał na zapewnienie opieki duszpasterskiej Polakom na emigracji. „Apelował, by księża chętni do podjęcia duchowej opieki nad polskimi emigrantami zwracali się bezpośrednio do niego, pokrywał im koszty przejazdu i pobytu” − mówił ks. prof. Kołodziej.

Przypomniał, że kard. Dalbor zreorganizował bardzo zaniedbaną polską misję w Paryżu. „Napisał dla niej nowy statut i wyznaczył księży misjonarzy, aby sprawowali opiekę nad Polakami” − podkreślił prelegent.

Ks. Prof. Kołodziej zaznaczył, że kardynał uważał, że jako prymas ma prawo i obowiązek opieki nad emigrantami. Czynił starania o powołanie osobnego biura prymasowskiego w tym celu, wystawiał dokumenty dla księży udających się krajów osiedlenia, szerzył ideę powołania zakonu męskiego i żeńskiego, które wysyłałyby swoich członków do polskich kolonii.

Działalność arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego w czasie I wojny światowej omówił Mateusz Hurysz z Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zwrócił uwagę, że kard. Dalbor był pragmatykiem i starał się o to, by zapewnić byt Kościołowi w zaborze pruskim, stąd uważał, że nie należy powodować sytuacji napięcia.

„W tym niełatwym dla Polaków okresie powołał Poznański Komitet Niesienia Pomocy Królestwu Polskiemu, Arcybiskupi Komitet dla Miasta Poznania, powołał kuchnie ludowe, które zajmowały się wydawaniem obiadów dla poznaniaków, oraz fundusz wspierania rodzin poległych podczas wojny” − mówił Hurysz. Podkreślił, że z inicjatywy kardynała organizowano kursy dla pielęgniarek, które opiekowały się rannymi. Założył też biuro porad prawnych, które udzielało bezpłatnej pomocy prawnej.

Ks. Ryszard Rybacki zaprezentował postać kard. Dalbora w świetle dokumentów zachowanych w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu. Kustosz Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu zwrócił uwagę na dalekosiężne działania pierwszego Prymasa odrodzonej Polski, który powołał do istnienia Archiwum Archidiecezjalne w stolicy Wielkopolski. W ten sposób przyczynił się do usystematyzowania archiwów.

W czasie konferencji zbierano podpisy pod propozycją nadania nazwy ulicy kard. Edmunda Dalbora w Poznaniu, która zostanie złożona w Urzędzie Miasta.

Edmund Dalbor urodził się 30 października 1869 roku w Ostrowie Wielkopolskim. Po ukończeniu nauki w miejscowym gimnazjum wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu. W 1892 roku skierowano go na studia teologiczne do Rzymu, gdzie rok później otrzymał święcenia kapłańskie. W 1894 roku obronił doktorat z prawa kanonicznego.

Po powrocie do Wielkopolski został wikariuszem w kościele pw. św. Marcina, prowadził też wykłady z prawa kanonicznego i teologii moralnej w poznańskim seminarium. W wieku zaledwie 32 lat został kanonikiem kapituły katedralnej, cenzorem ksiąg religijnych, a kilka lat później wikariuszem generalnym archidiecezji poznańskiej. Po śmierci abp. Likowskiego w 1915 roku papież Benedykt XV mianował ks. Edmunda Dalbora arcybiskupem poznańskim i gnieźnieńskim. Uroczysty ingres do katedry poznańskiej odbył się 30 września 1915 roku.

Jako metropolita gnieźnieński i poznański arcybiskup Dalbor był bardzo aktywny. Wspierał organizowanie stowarzyszeń kościelnych, organizował pomoc charytatywną dla ofiar wojny nie tylko na terenie swojej diecezji, ale także dla mieszkańców Królestwa Polskiego. Jego zaangażowanie w niesienie pomocy potrzebującym przyniosło mu przydomek „wielkiego jałmużnika całej Polski”. Działalność charytatywną kontynuował także w odrodzonej Rzeczpospolitej, zwłaszcza w czasie wojny polsko-bolszewickiej, gdy organizował pomoc dla ludności kresów wschodnich.

Kard. Edmund Dalbor zmarł w Poznaniu 13 lutego 1926 roku. Zgodnie ze swoją wolą, pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej, gdzie w 1938 roku odsłonięto także jego pomnik.

Sympozjum „Kardynał Edmund Dalbor, Prymas przełomu 1915-1926” zorganizowali Oddolny Komitet Społeczny upamiętniający 90. rocznicę śmierci Prymasa Polski Arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego, kardynała Edmunda Dalbora, Archiwum Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej w Poznaniu oraz Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu.

KAI / msz / Poznań

Fot. br. Robert Binkowski