Uroczystość powtórnego pogrzebu abp. Stanisława Galla, pierwszego biskupa polowego WP

Eucharystię w katedrze polowej poprzedziło pożegnanie i modlitwa w Archikatedrze św. Jana Chrzciciela. Kard. Kazimierz Nycz, przewodniczył tam krótkiej liturgii słowa. Ulicami Starego Miasta przeszedł kondukt pogrzebowy. Pożegnanie abp. Stanisława Galla odbyło się zgodnie z ceremoniałem wojskowym. Zmarłego w 1942 r. hierarchę, żegnała Kompania Reprezentacyjna Wojska Polskiego. Trumna ze szczątkami abp. Galla dotarła do katedry polowej na lawecie. Wraz z konduktem ulicami Starego Miasta szli kard. Kazimierz Nycz, abp Sławoj Leszek Głódź, metropolita gdański, biskup polowy Józef Guzdek,  biskupi pomocniczy archidiecezji warszawskiej Michał Janocha i Piotr Jarecki. Obecni byli kapelani, członkowie rodziny abp. Galla, żołnierze WP, podchorążowie Wojskowej Akademii Technicznej, pracownicy Kurii Ordynariatu Polowego i mieszkańcy Warszawy.

Na początku Eucharystii przybyłych do katedry polowej przywitał bp Józef Guzdek. – Powtórny pogrzeb abp. Stanisława Galla jest potwierdzeniem, że pamiętamy i otaczamy szacunkiem pasterza, który w niezwykły sposób zasłużył się dla duszpasterstwa wojskowego w naszej Ojczyźnie – powiedział. Przytoczył fragment z wychodzącej w czasie II wojny światowej gazety „Rzeczpospolita Polska”, w której ukazała się krótka wzmianka na temat pierwszego, niezwykle skromnego, odbywającego się w warunkach okupacyjnych pochówku abp. Galla. – Abp. Stanisławie dziś ma miejsce Twój powtórny pogrzeb. W wolnej i suwerennej Polsce – podkreślił. Podziękował kard. Kazimierzowi Nyczowi za wyrażenie zgody na pochowanie abp. Galla, pierwszego Biskupa Polowego Wojsk Polskich w podziemiach katedry polowej.

Liturgię słowa przygotowali żołnierze Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego. Pierwsze czytanie przeczytał prof. Leszek Żukowski, prezes Światowego Związku Żołnierzy AK.

W homilii bp Guzdek przypomniał drogę życiową abp. Stanisława Galla. Podkreślił, że zbliżająca się setna rocznica powstania Biskupstwa Polowego Wojsk Polskich „stała się impulsem do poznania pierwszego biskupa polowego i uświadomienia sobie, że należy on do wybitnych postaci Kościoła katolickiego w Polsce początku XX w”. – Przeniesienie jego doczesnych szczątków do krypty w katedrze polowej i drugi pogrzeb stają się okazją, aby jeszcze raz przeczytać księgę życia tego niezwykłego człowieka i wybitnego pasterza, odkryć jego dokonania, zdumieć się i zachwycić pełną oddania i poświęcenia służbą – powiedział.

Bp Guzdek podkreślił, że abp Gall „był nie tylko świadkiem tamtych przełomowych wydarzeń, ale aktywnym ich uczestnikiem”. – Pozostawił po sobie wiele błogosławionych czynów. Pomimo różnych propozycji, a nawet nacisków zachował godność i wewnętrzną wolność. Do końca swego życia pozostał wierny wartościom, które najpełniej wyrażają trzy słowa wypisane na wojskowych sztandarach: Bóg, Honor, Ojczyzna – powiedział.

Zwrócił uwagę, że jako ordynariusz wojskowy bp Stanisław Gall uznał, że jego podstawową powinnością jest spotykanie się i wspieranie walczących żołnierzy, „aby im nieść posługę religijną, wlewać w ich serca nadzieję i motywować do dalszej walki, przypominając słowa Jezusa, że najwyższą miarą miłości, jest ofiara życia”. Przypomniał, że dostrzegał potrzeby religijne i duchowe żołnierzy, apelował do biskupów o skierowanie księży do posługi duszpasterskiej w wojsku oraz o pomoc w zakupie żywności i ciepłej, zimowej odzieży. – Dynamizm pasterskiej posługi abp. Stanisława Galla został zauważony i doceniony przez Kościół. Już kilka miesięcy po objęciu przez niego urzędu biskupa polowego Wojsk Polskich, ówczesny przedstawiciel Stolicy Apostolskiej Achilles Ratti w liście do Watykanu tak pisał: „Bp Gall bardzo dobrze przyłożył rękę do pługa posługi biskupiej w Ordynariacie Polowym” – zacytował słowa ówczesnego nuncjusza bp Guzdek.

Biskup Polowy podkreślił, że abp Gall uporządkował pod względem prawnym duszpasterstwo wojskowe, zorganizował sieć parafialną, konsekrował odnowioną katedrę polową, stanowiącą do dziś stolicę biskupią Ordynariatu Polowego, a także z odwagą głosił słowo Boże. Przypomniał, że wbrew naciskom społecznym i politycznym sprzeciwiał się jednoznacznie jawnemu lekceważeniu przysięgi wierności małżeńskiej przez niektórych wysoko postawionych oficerów Wojska Polskiego, co stało się jedną z przyczyn jego odejścia.

Mówiąc o jego posłudze jako administratora apostolskiego bp Guzdek przypomniał, że „kiedy wybuchła II wojna światowa, ten były biskup polowy, zahartowany w boju, zdał egzamin z wierności Bogu i Ojczyźnie” i „pozostał z jej mieszkańcami, wzywając do męstwa, zachowania spokoju i zaufania Bogu”. – Księże Arcybiskupie, Generale! Z wojskowymi honorami składamy dziś Twoje doczesne szczątki w podziemiach katedry polowej, którą tak umiłowałeś. Powracasz do siebie! I do swoich! Niech Twoja obecność, a zwłaszcza duch głębokiej wiary, męstwa i umiłowania wolności inspirują współczesne pokolenie żołnierzy Wojska Polskiego i kapelanów Ordynariatu Polowego do wiernej i pełnej poświęcenia służby Bogu i Ojczyźnie! Niezłomny Pasterzu, spoczywaj w pokoju! – zakończył bp Guzdek.

Mszę św. koncelebrował m.in. abp Stanisław Gądecki, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, a wraz z nim kilkunastu arcybiskupów, biskupów, kapelanów oraz duchownych obydwu warszawskich diecezji. We Mszy św. uczestniczyli gen. Leszek Surawski, Szef Sztabu Generalnego WP, Wojsko Polskie, przedstawiciele służb mundurowych, uczniowie szkół o profilu mundurowym, podchorążowie WAT, pracownicy Kurii Polowej, kombatanci i mieszkańcy Warszawy.

Po Komunii świętej głos zabrał prezydent Andrzej Duda, który podkreślił, że „Polska w uroczysty sposób odprowadza dziś na należne mu miejsce pierwszego biskupa polowego odrodzonej w 1918 r. Ojczyzny”. – Jakże symboliczne jest to, że dzieje się to w tym roku – w roku 2018, 100 lat od tamtych pamiętnych wydarzeń, niezwykłych, wymarzonych i okupionych ofiarą kilku pokoleń Polaków – powiedział. Dodał, że to znamienna uroczystość w roku poprzedzającym stulecie utworzenia ordynariatu polowego. – Chowamy w podziemiach katedry polowej jednego z bohaterów polskiej niepodległości, jednego z bohaterów wolnej Rzeczypospolitej, człowieka rzeczywiście niezłomnego. Księże arcybiskupie, księże generale dziękujemy za wierną służbę ojczyźnie. Spoczywaj w swojej katedrze w pokoju, a ponieważ wierzę w to, że jesteś już przy tronie Pana, módl się tam i wstawiaj za naszą Ojczyzną i polskimi żołnierzami – zakończył.

List od ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka odczytał sekretarz stanu w MON Sebastian Chwałek. Minister podkreślił w nim, że abp Stanisław Gall zapisze się w pamięci wojska jako pierwszy ordynariusz wojskowy niepodległej Rzeczypospolitej, żołnierz i duchowy ojciec odradzającego się wojska. – W imieniu swoim i całego Wojska Polskiego chciałbym wyrazić wielki szacunek i uznanie dla śp. abp. Galla, jego czynów i oddania dla kraju. Abp. Stanisławie Gallu, dziękuję za niestrudzoną służbę Ojczyźnie, wróciłeś do katedry polowej wojska polskiego – spoczywaj w pokoju – napisał minister Błaszczak.

Liturgii ostatniego pożegnania przewodniczył abp Sławoj Leszek Głódź, metropolita gdański, pierwszy biskup polowy po odnowieniu Ordynariatu Polowego w 1991 r. Pochówek w krypcie odbył się z udziałem prezydenta Andrzeja Dudy, wiceministra Sebastiana Chwałka, szefa sztabu gen. Leszka Surawskiego, dowódcy garnizonu warszawa gen. bryg. Roberta Głąba, kard. Kazimierza Nycza, abp. Stanisława Gądeckiego, abp. Sławoja Leszka Głódzia, bp. Józefa Guzdka oraz ks. płk. Mariusza Tołwińskiego, proboszcza katedry polowej. Po odmówieniu modlitw oraz poświęceniu grobu, przy dźwiękach hymnu „Witaj Królowo, Matko miłosierdzia”, trumna ze szczątkami abp. Galla została umieszczona w krypcie. Abp Głódź poprowadził także modlitwę w intencji spoczywających w krypcie katedry bp. Władysława Bandurskiego, Biskupa Legionów Polskich i bp. Tadeusza Płoskiego, który zginął w tragedii smoleńskiej.

Następnie prezydent Andrzej Duda odsłonił tablicę upamiętniającą abp. Stanisława Galla w Kaplicy Pamięci, znajdującej się bezpośrednio nad kryptą. Tablicę poświęcił bp Józef Guzdek.

Na koniec kard. Kazimierz Nycz wyraził wdzięczność wszystkim, którzy przyczynili się do przypomnienia i uhonorowania osoby abp. Galla. Wymienił prezydenta Andrzeja Dudę, biskupów koncelebrujących Eucharystię oraz wojsko. Metropolita warszawski specjalne słowa podziękowania skierował także do bp. Guzdka. – Archidiecezja warszawska oddała wojsku człowieka wybitnego. Dziękuję, że przybliżona została nam osoba abp. Galla, która ze wszech miar na to zasługiwała – powiedział.

*** Stanisław Gall urodził się 21 kwietnia 1865 r. w Warszawie. Studiował w latach 1880–1883 w seminarium duchownym w Warszawie, następnie w latach 1883–1887 w Rzymie filozofię, teologię i prawo kanoniczne. W 1887 r. obronił doktorat z filozofii. Święcenia kapłańskie przyjął w Warszawie 29 czerwca 1887 r. Po święceniach pełnił posługę duszpasterską na Służewie. W 1889 r. został profesorem liturgiki i filozofii warszawskiego seminarium duchownego, następnie wicerektorem seminarium. W 1910 r. mianowano go rektorem seminarium.

29 lipca 1918 r. papież Benedykt XV mianował go biskupem pomocniczym archidiecezji warszawskiej i biskupem tytularnym Halikarnasu. Sakrę biskupią przyjął w archikatedrze św. Jana Chrzciciela 17 listopada 1918 r. z rąk abp. Aleksandra Kakowskiego, metropolity warszawskiego.

5 lutego 1919 r. został mianowany przez papieża Benedykta XV biskupem polowym Wojsk Polskich. Równocześnie otrzymał stopień generała porucznika (zmieniony w 1922 r. na generała dywizji). Rządy w diecezji objął 21 lutego 1919 r. Odegrał kluczową rolę w organizacji i funkcjonowaniu duszpasterstwa wojskowego podczas wojny polsko-bolszewickiej. Zorganizował kurię biskupią oraz sieć duszpasterstwa wojskowego.

Po przewrocie majowym 1926 r. począł krytycznie odnosić się do władz państwowych i Józefa Piłsudskiego. W 1932 r. bp Gall złożył rezygnację z funkcji biskupa polowego, a w styczniu 1933 r. przeszedł w stan spoczynku jako generał dywizji Wojska Polskiego.

Po rezygnacji z funkcji biskupa polowego został mianowany 16 lutego 1933 r. przez Piusa XI tytularnym arcybiskupem Karpathos i pełnił posługę duszpasterską w archidiecezji warszawskiej, w której do 1939 r. był wikariuszem generalnym. W styczniu 1939 r., po śmierci kard. Aleksandra Kakowskiego, został wybrany wikariuszem kapitulnym – tymczasowym rządcą archidiecezji. 6 stycznia 1940 r. mianowany został przez papieża Piusa XII administratorem apostolskim archidiecezji warszawskiej.

Abp Gall zachowywał w okresie okupacji bezkompromisową postawę wobec Niemców. Informował Watykan o sytuacji w kraju i zbrodniach popełnianych przez okupanta. Zmarł 11 września 1942 r. w Warszawie. Pochowany został w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim.

We wrześniu 2017 r. w związku z 75. rocznicą śmierci abp. Galla, przypadającą w tym roku setną rocznicą konsekracji biskupiej i przyszłoroczną setną rocznicą ustanowienia biskupstwa polowego, ordynariusz wojskowy bp Józef Guzdek rozpoczął starania o złożenie szczątków abp. Galla w krypcie katedry polowej. Ordynariat Polowy chce w ten sposób nawiązać do tradycji pochówków biskupich w ich katedrach.

Po uzyskaniu zgody kard. Kazimierza Nycza i odpowiednich instytucji, 29 stycznia br. odbyła się ekshumacja abp. Stanisława Galla z udziałem przedstawicieli archidiecezji warszawskiej i ordynariatu polowego.

Abp Stanisław Gall spoczął w krypcie znajdującej się w podziemiach katedry polowej obok bp. Władysława Bandurskiego, honorowego kapelana Pierwszej Brygady Legionów Polskich i bp. Tadeusza Płoskiego, biskupa polowego WP w latach 2004–2010.

Krzysztof Stępkowski/www.ordynariat.wp.mil.pl