Papież reformuje sankcje karne w Kościele

„Paście stado Boże, strzegąc go pod przymusem, ale z własnej woli, po Bożemu, z oddaniem” (por. 1 P 5, 2). Konstytucja apostolska „Pascite Gregem Dei” poprzez którą Papież Franciszek reformuje VI księgę Kodeksu Prawa Kanonicznego dotyczącą sankcji karnych w Kościele, zaczyna się od tych właśnie słów apostoła Piotra. Zmiana wejdzie w życie 8 grudnia bieżącego roku.

Papież stwierdza w dokumencie, że „wiele szkód wyrządziło niedostrzeganie ścisłego związku w Kościele między praktykowaniem miłosierdzia a odwołaniem się, gdy wymagają tego okoliczności i sprawiedliwość, do dyscypliny karnej”. Wprowadzono różnego rodzaju zmiany do obowiązującego prawa oraz „kilka nowych kategorii przestępstw”.

Ponadto tekst - wyjaśnia Papież - został poprawiony „z technicznego punktu widzenia, zwłaszcza w odniesieniu do podstawowych aspektów prawa karnego, takich jak prawo do obrony, przedawnienie działania karnego, bardziej precyzyjne określenie kar”, oferując „obiektywne kryteria w określaniu najwłaściwszej kary, jaką należy zastosować w konkretnym przypadku”, ograniczając dyskrecjonalność władzy, aby zachęcić do jedności kościelnej w stosowaniu kar, zwłaszcza w przypadku przestępstw, które powodują większe szkody i zgorszenie we wspólnocie. Stwierdzając, że biskupi są odpowiedzialni za czuwanie nad przestrzeganiem tych norm, Franciszek podkreślił, że „miłość i miłosierdzie wymagają, aby Ojciec zaangażował się również w prostowanie tego, co czasem bywa wypaczone” dla dobra tych, którzy błądzą, ofiar i całej wspólnoty kościelnej.

„Przewidziano nowe kary, takie jak grzywna, restytucja za szkody, pozbawienie całości lub części wynagrodzenia kościelnego, zgodnie z zasadami ustalonymi przez różne Konferencje Episkopatu” - zauważa abp Filippo Iannone, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych. „W odniesieniu do prawodawstwa dotyczącego nadużyć wobec nieletnich mamy do czynienia z nowością, która świadczy o chęci podkreślenia powagi tych przestępstw, a także uwagi, jaką należy poświęcić ofiarom”: przestępstwa te zostały przeniesione z rozdziału: „Przestępstwa przeciwko szczególnym obowiązkom duchownych” do rozdziału: „Przestępstwa przeciwko życiu, godności i wolności człowieka”. „Wprowadzono przestępstwo wykorzystywania dzieci popełnione nie tylko przez duchownych, ale także przez członków instytutów życia konsekrowanego oraz przez innych wiernych”. W kwestii majątkowej - mówi abp Iannone – „występuje kilka nowości”, które mają na celu wcielenie w życie zasad, do których nieustannie powraca Papież Franciszek: przejrzystości i właściwego zarządzania administracją dóbr.

Bp Juan Ignacio Arrieta, sekretarz Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych, podkreśla, że dzięki zmianom „zostają określone z większą dokładnością zachowania, jakie powinny charakteryzować władze, biskupów, przełożonych, gdy muszą zastosować normę oraz z większą precyzją wskazane są kryteria, jakimi muszą się kierować, aby wybrać taką czy inną karę. Jest to zatem określenie prawa karnego, której wcześniej brakowało. Bp Arrieta zwraca też uwagę na wspólnotę: „Zauważyliśmy, mówi, że prawo karne jest ważne także dla zachowania wspólnoty wiernych, dla zaradzenia popełnionemu skandalowi, a także dla naprawienia szkody. Trzecim aspektem jest dostarczenie władzy narzędzi, aby można było w porę zapobiec przestępstwom, zmienić postępowanie, a także uniknąć szkód, o których wspomina Papież w Konstytucji Apostolskiej”.

vaticannews.va

Publikujemy pełny tekst Konstytucji Apostolskiej:

FRANCISZEK
KONSTYTUCJA APOSTOLSKA
PASCITE GREGEM DEI
REFORMUJĄCA KSIĘGĘ VI
KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO

„Paście stado Boże, strzegąc go nie pod przymusem, ale z własnej woli, jak Bóg chce” (por. 1 P 5, 2). Echo tych natchnionych słów apostoła Piotra rozbrzmiewa w obrzędzie święceń biskupich: „Nasz Pan, Jezus Chrystus, posłany przez Ojca w celu odkupienia ludzkości, sam wysłał na świat Dwunastu Apostołów, aby napełnieni mocą Ducha Świętego, głosili Ewangelię i gromadząc wszystkie ludy w jednym Kościele, uświęcali je i kierowali nimi. (...) przez mądrość i roztropność biskupa sam Chrystus prowadzi was w doczesnej pielgrzymce do wiecznego szczęścia” (por. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów, Katowice 1999, nr 39). Pasterze zaś swoje zadania winni wypełniać „radami, zachętami i przykładem, ale także mocą swego autorytetu i świętej władzy” (Lumen gentium, nr 27), ponieważ miłość i miłosierdzie wymagają, by Ojciec działał, ilekroć chodzi o skorygowanie tego, co jest niegodziwe.

W swej ziemskiej pielgrzymce Kościół już od czasów apostolskich wyznacza sobie reguły postępowania, które na przestrzeni wieków utworzyły spójny korpus wiążących norm, jednoczących Lud Boży, za przestrzeganie których są odpowiedzialni biskupi. Normy te odzwierciedlają wiarę, którą my wszyscy wyznajemy, z której czerpią one swą wiążącą moc i, o którą oparte, są przejawem matczynego miłosierdzia Kościoła, który wie, iż ma zawsze jako cel zbawienie dusz. Ponieważ normy te mają regulować życie wspólnoty na przestrzeni czasu, niezbędne jest ich ścisłe powiązanie ze zmianami społecznymi i nowymi potrzebami Ludu Bożego, dlatego też niekiedy zachodzi konieczność ich modyfikacji i dostosowania do zmienionych okoliczności.

W obliczu szybkich zmian społecznych, jakie są naszym udziałem, świadomi, że „doświadczamy nie tylko epoki zmian, ale zmiany epoki” (Przemówienie do Kurii Rzymskiej z okazji Bożego Narodzenia, 21 grudnia 2019 roku), aby móc adekwatnie odpowiadać na potrzeby Kościoła na całym świecie, oczywista wydała się konieczność rewizji m.in. przepisów karnych, promulgowanych przez św. Jana Pawła II, 25 stycznia 1983 roku w Kodeksie prawa kanonicznego, oraz potrzeba ich zmiany w taki sposób, by Pasterze mieli w nich sprawne zbawienne narzędzie i odpowiednie do korygowania, które będą mogli stosować na czas i z pasterską miłością, aby zapobiegać większemu złu i leczyć rany zadane przez ludzką słabość.

W tym celu, Benedykt XVI, mój czcigodny Poprzednik, w 2007 roku zlecił Papieskiej Radzie ds. Tekstów Prawnych prace nad nowelizacją przepisów karnych, zawartych w Kodeksie z 1983 roku. Otrzymawszy takie zadanie, Dykasteria ta zajęła się z uwagą analizowaniem konkretnych nowych potrzeb, wskazaniem ograniczeń i braków obowiązującego prawa i określeniem możliwych – jasnych i prostych – rozwiązań. Prace te przebiegały w duchu kolegialności i współpracy, również przy zaangażowaniu ekspertów i Pasterzy, a także z myślą o dostosowaniu możliwych rozwiązań do potrzeb i natury poszczególnych Kościołów lokalnych.

Został zatem opracowany pierwszy projekt nowej Księgi VI Kodeksu Prawa Kanonicznego, który został rozesłany do wszystkich Konferencji Biskupów, do dykasterii Kurii Rzymskiej, do wyższych przełożonych instytutów zakonnych, do wydziałów prawa kanonicznego, a także innych instytucji kościelnych, aby zebrać ich uwagi. Jednocześnie zwrócono się też do licznych kanonistów i specjalistów prawa karnego z całego świata. Wnioski zebrane w toku tych pierwszych konsultacji zostały następnie odpowiednio uporządkowane i przekazane specjalnemu zespołowi ekspertów, który na podstawie otrzymanych sugestii przeprowadził weryfikację projektu tekstu, a następnie ponownie skierował go do oceny doradców. Ostatecznie, po kolejnych zmianach i weryfikacjach, projekt tekstu końcowego, został rozpatrzony podczas Sesji Plenarnej przez członków Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych. W końcu, po wprowadzeniu przez to forum ostatnich poprawek, w lutym 2020 roku tekst został przekazany Biskupowi Rzymu.

Do przestrzegania przepisów karnych zobowiązany jest cały Lud Boży, jednak odpowiedzialność za ich prawidłowe stosowanie – jak stwierdzono powyżej – spoczywa w sposób szczególny na Pasterzach i Przełożonych poszczególnych wspólnot. Zadania tego nie można w żaden sposób oddzielić od powierzonego im munus pastorale, i należy je wypełniać jako konkretny i nieodzowny wymóg miłości nie tylko względem Kościoła, chrześcijańskiej wspólnoty i ewentualnych ofiar, ale również wobec tego, kto popełnił przestępstwo, a który od Kościoła potrzebuje zarówno miłosierdzia, jak i skarcenia.

Wiele szkody przyniosło w przeszłości niezauważanie ścisłego związku, jaki istnieje w Kościele pomiędzy praktykowaniem miłości a przestrzeganiem przepisów karnych tam, gdzie okoliczności się tego domagają. Taki sposób myślenia – czego uczy doświadczenie – grozi zaistnieniem w życiu zachowań sprzecznych z normami obyczajowymi, do naprawienia których nie wystarczą same tylko zachęty czy sugestie. Sytuacja ta często niesie ze sobą niebezpieczeństwo, iż wraz z upływem czasu zachowania takie utrwalają się do tego stopnia, że ich korekta staje się coraz trudniejsza i wywołuje w wielu przypadkach zgorszenie i zamieszanie wśród wiernych. Dlatego też stosowanie kar przez Pasterzy i Przełożonych staje się koniecznością. Zaniechanie ze strony Pasterza posługiwania się prawem karnym jest przejawem tego, iż nie pełni on właściwie i wiernie swej funkcji, którą wyraźnie przywoływałem w ostatnich dokumentach, m.in. listach apostolskich opublikowanych w formie „motu proprio” (Come una Madre amorevole z 4 czerwca 2016 r. i Vos estis lux mundi z 7 maja 2019 r.).

Miłość bowiem wymaga, by Pasterze stosowali prawo karne zawsze tam, gdzie zaistnieje taka potrzeba, pamiętając o trzech celach, które sprawiają, iż jest ono niezbędne we wspólnocie kościelnej, a mianowicie: przywrócenie koniecznej sprawiedliwości, poprawa sprawcy i naprawienie zgorszeń.

Jak stwierdziłem wcześniej, kara kanoniczna pełni też rolę środka poprawczego i zbawczego, i szuka przede wszystkim dobra samego wiernego, dla którego „stanowi pozytywny środek do urzeczywistniania Królestwa, do odbudowy sprawiedliwości we wspólnocie wiernych, wezwanych do osobistej i wspólnej świętości” (Do uczestników posiedzenia plenarnego Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych, 21 lutego 2020 r.).

Zachowując zatem ciągłość ogólnych zasad systematyki prawa kanonicznego, która wpisuje się w utrwaloną w czasie tradycję Kościoła, nowy tekst wprowadza różnego rodzaju zmiany do obowiązującego prawa i wprowadza nowe kategorie przestępstw, odpowiadając tym samym na coraz wyraźniejszą potrzebę, odczuwaną przez wiele wspólnot, aby przywrócone zostały sprawiedliwość i porządek, naruszone przez te przestępstwa.

Tekst został też udoskonalony z technicznego punktu widzenia, zwłaszcza w zakresie dotyczącym zasadniczych aspektów prawa karnego, jak np. prawo do obrony, przedawnienie karalności, bardziej precyzyjne określenie kar, co odpowiada wymogom legalności prawa karnego i wyznacza ordynariuszom oraz sędziom obiektywne kryteria wyboru najbardziej stosownej kary w konkretnym przypadku.

W nowelizacji przepisów uwzględniono także zasadę zredukowania zakresu przypadków, w których wymierzenie kary pozostawia się uznaniu właściwej władzy, co będzie ułatwiało stosowanie kar, servatis de iure servandis, a także sprzyjało jedności kościelnej, zwłaszcza w przypadku tych przestępstw, które wywołują we wspólnocie największą krzywdę i zgorszenie.

Uwzględniwszy powyższe, niniejszą konstytucją apostolską, promulguję znowelizowany tekst księgi VI Kodeksu prawa kanonicznego, tak jak został uporządkowany i zreformowany, w nadziei, że okaże się on narzędziem służącym dobru dusz i że jego przepisy będą stosowane przez Pasterzy wtedy, gdy to potrzebne, ze sprawiedliwością i miłosierdziem oraz ze świadomością, iż do ich posługi, jako powinności sprawiedliwości – naczelnej cnoty kardynalnej – należy wymierzanie kar, kiedy wymaga tego dobro wiernych.

Wreszcie, aby wszyscy mogli w dogodny sposób dogłębnie zrozumieć przepisy, o których mowa, rozporządzamy, by niniejsza nowelizacja księgi VI Kodeksu prawa kanonicznego była promulgowana poprzez opublikowanie jej w L’Osservatore Romano, aby weszła w życie z dniem 8 grudnia 2021 roku, a następnie została opublikowana w oficjalnym periodyku Acta Apostolicae Sedis.

Rozporządzamy też, że wraz z wejściem w życie nowej księgi VI, uchylona zostaje obecnie obowiązująca księga VI Kodeksu prawa kanonicznego, niezależnie od wszelkich rozporządzeń przeciwnych, choćby zasługiwały na szczególną wzmiankę.

W Rzymie, u Świętego Piotra, w Uroczystość Zesłania Ducha Świętego, 23 maja 2021 r., w dziewiątym roku mego pontyfikatu.

FRANCISZEK

(tłumaczenie A. Soroka-Kulma / korekta ekspercka ks. L. Adamowicz, ks. P. Majer / Biuro ds. komunikacji zagranicznej KEP)