Nowe drogi i kierunki formacji młodzieży w Polsce

Dokument został opracowany na prośbę Rady Konferencji Episkopatów Europy (CCEE) odnośnie zagadnień:

• Jaka jest sytuacja społeczno-kulturowa młodych ludzi w twoim kraju?
• Jakie postawy przejawiają wobec wiary i doświadczenia Kościoła?
• Jakie innowacyjne propozycje i decyzje są podejmowane w celu ożywienia ewangelizacji młodzieży?
• Jakie konteksty, języki, miejsca, modele są proponowane, aby poprawić doświadczenie młodych ludzi w Kościele?
• Kto i w jaki sposób troszczy się o formację młodych ludzi we wspólnocie kościelnej?

>>Więcej

Dokument powstał na bazie doświadczeń członków i konsultorów Rady Duszpasterstwa Młodzieży w Polsce. Jest obszernym i kompleksowym wyjaśnieniem przyczyn obecnego stanu rzeczy i jednocześnie wskazaniem strategii w podejmowanej pracy z młodzieżą na kolejne lata.

Pełna treść dokumentu:

Nowe drogi i kierunki formacji młodzieży realizowane w Polsce
w odniesieniu do duszpasterstwa tradycyjnego

 

1. Jaka jest sytuacja społeczno-kulturowa młodych ludzi w twoim kraju?

Przyspieszone procesy laicyzacyjne

Aktualnym kontekstem społeczno-kulturowym w Polsce jest postępująca sekularyzacja. Sprawia ona, że mimo jednorodności kulturowej dochodzi w polskim społeczeństwie do bardzo wyraźnej polaryzacji w obszarach politycznym, społecznym, moralnym, a także religijnym. Na przestrzeni ostatnich 30 lat przekaz kulturowy płynący w kierunku młodych ludzi przeszedł transformację z tradycyjnego, chrześcijańskiego, którego nośnikiem były rodziny i katecheza szkolna, w kierunku obrazu kształtowanego przez kulturę masową i intermedia, co powoduje zwiększenie różnorodności dostępnych treści, a te popularne, rozrywkowe, często są sprzeczne z wartościami  chrześcijańskimi. Procesy te dotyczą przede wszystkim młodzieży z dużych miast. Zauważalna jest tendencja migracji dorosłej młodzieży z mniejszych miejscowości i wsi do większych ośrodków.

Kryzys demograficzny

Ważnym uwarunkowaniem sytuacji społecznej w Polsce jest wyraźny kryzys demograficzny. W 2023 r. urodziło się  około 270 tys. dzieci, czyli najmniej od II wojny światowej. W latach 2008-2015 wyemigrowało ponad 2 mln. ludzi, w większości młodych, którzy osiedlili się w różnych krajach zachodniej Europy, m.in. w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Francji i w Niemczech. Z najnowszych danych GUS wyłania się obraz Polski wyludniającej się i starzejącej. Od 1990 r. współczynnik dzietności wynosi poniżej 2, a od 2000 r. najwyższa wartość, jaką osiągnął, to 1,44 (np. w 1980 r. było to 2,28).

Osłabienie relacji międzyludzkich

W ostatnich latach, zwłaszcza po okresie pandemii Covid-19, zauważalna jest postawa osłabienia więzi międzyosobowych wśród młodych. Młodzież nie jest ukierunkowana entuzjastycznie na  formację w wymiarze wspólnotowym Dotyczy to zresztą nie tylko młodzieży, ale całego społeczeństwa. Zauważalne jest rosnące zatomizowanie młodzieży, która jako grupa społeczna ma coraz większą trudność budowania więzi społecznych, szczególnie w środowiskach koleżeńskich czy towarzyskich, ale także więzi rodzinnych. Te ostatnie w sferze deklaracji wciąż pozostają jednym z pierwszych punktów odniesienia dla młodych. Sytuacja ta powoduje u wielu poczucie samotności i braku oparcia społecznego. W ostatnich latach obserwuje się wśród dzieci i młodzieży (w wieku 7–18 lat) rekordową liczbę prób samobójczych: w 2022 r. były to 2093 próby (156 przypadków śmierci). Dla porównania w 2021 r. prób samobójczych było ok. 1,5 tys., a w 2020 r. mniej niż tysiąc.

Wpływ kultury medialnej

Dane Państwowego Instytutu Badawczego NASK wskazują na systematyczne wydłużanie się czasu spędzanego przez młodzież w sieci (teraz to już blisko pięć godzin w czasie wolnym). Jest to więc pokolenie praktycznie zawsze dostępne online – always on. Dla młodych ludzi świat realny i świat cyfrowy są dwoma środowiskami, w których funkcjonują na co dzień. Obserwuje się olbrzymią ilość uzależnień od Internetu; także zależność myślenia i decydowania w kwestiach moralnych, gdzie bardziej niż tradycyjne autorytety, którymi byli dotychczas rodzice, nauczyciele i duszpasterze, liczą się influencerzy.

Kultura tymczasowości

Pomimo powszechnego dostępu do Internetu, a co za tym idzie możliwości natychmiastowego kontaktu z dowolną osobą, paradoksalnie zatraca się wśród młodych umiejętność tworzenia głębokich relacji i więzi. Dominuje kultura tymczasowości, związki krótkotrwałe, bez większych zobowiązań. Dotyczy to także sfery zakładania rodziny. Wielu młodych decyduje się na kilkuletnie wspólne życie bez zawierania jakiegokolwiek związku. Dość wyraźna staje się tendencja budowania związków “na próbę”, bez kontraktu cywilnego czy sakramentu małżeństwa. Zauważalna jest więc tendencja spadku liczby ślubów, a w 2023 r. po raz pierwszy liczba zawartych związków cywilnych była większa od liczby małżeństw sakramentalnych. Zauważalny jest także poważny problem mentalnościowy wynikający z konsumpcyjnego nastawienia do życia, który sprawia, że pomimo chęci zakładania rodziny decyzja o posiadaniu potomstwa jest odkładana na dalsze lata, a przy podejmowaniu pracy dominuje postawa “work - life balance”, by czerpać z życia jak najwięcej.

2. Jakie postawy przejawiają wobec wiary i doświadczenia Kościoła?

Od christianitas do wiary z wyboru lub bezdomności wyznaniowej

Polska jest krajem, w którym wyznanie rzymsko-katolickie jest nadal dominujące. Jeszcze nie tak dawno można było mówić o kraju jednorodnie katolickim, gdzie każdy obywatel w mniejszym czy większym stopniu utożsamiał się  z wiarą katolicką i Kościołem, a przekaz wiary następował naturalnie w rodzinach, z pokolenia na pokolenie. Społeczeństwo było swoistą christianitas, gdzie nawet osoby o osłabionej więzi instytucjonalnej z Kościołem nie przyznawały się do tzw. „bezdomności wyznaniowej”, przyjmując i respektując cały bagaż kulturowy tradycji chrześcijańskiej. Obecnie, zwłaszcza w ostatniej dekadzie, tendencje te wyraźnie się zmieniły. Coraz mniejsze znaczenie ma tradycyjny przekaz wiary w rodzinie, a wartością staje się wiara z wyboru. Widoczne są też tendencje do porzucenia praktykowania wiary przez znaczną część młodego pokolenia.

Według najnowszych badań Centrum Badania Opinii Społecznej CBOS, ukazujących spadek poziomu deklaracji wiary oraz praktyki wiary w ciągu ostatnich 30 lat, od 1992 do 2021 r., największe zmiany dosięgły właśnie pokolenie młodych. W kategorii wiekowej 18–24 lata odsetek wierzących w analizowanym okresie spadł z 93% do 71%, a niewierzących wzrósł z 6,7% do 28,6%. Jeszcze większe zmiany ujawniły się w badaniach deklaracji praktyki wiary, gdzie w tej samej grupie wiekowej odsetek praktykujących regularnie spadł z 69% do 23%, a odsetek niepraktykujących wzrósł z 7,9% do 36% (link do danych zamieszczony pod dokumentem).

Bardziej obojętność niż wrogość

Trzeba jednak zaznaczyć, że postawy młodzieży w Polsce wobec wiary i Kościoła nie są na ogół wrogie czy agresywne. Raczej należy je określić jako obojętne. Większą wrogość obserwuje się jedynie w mediach społecznościowych. Najczęściej przejawia się to jako postawa braku zainteresowania sprawami wiary, będąca skutkiem braku jakichkolwiek większych potrzeb duchowych. Dla znacznej części młodzieży Kościół jest traktowany jako instytucja przestarzała, głównie dla starszych ludzi. Taki też obraz Kościoła wynoszą młodzi z doświadczenia życia swojej parafii, gdzie w znacznej części młodzi nie spotykają już zbyt wielu swoich rówieśników. To generuje trudność w przestrzeni ewangelizacji i dawania świadectwa w grupach rówieśniczych. Młodzi głęboko wierzący i praktykujący coraz częściej doświadczają bycia w mniejszości, tak w grupach swoich znajomych, jak i w szkole czy na uczelni. Często - z tego powodu - boją się przyznać do swojej wiary i wyznawanych wartości moralnych.

Moralność selektywna i brak zaufania do Kościoła

Istnieje też grupa młodzieży, która charakteryzuje się pozytywną postawą wobec wiary i szeroko rozumianej duchowości, ale wykazująca brak zaufania do nauczania moralnego Kościoła oraz kościelnych instytucji. Bardzo często ten krytyczny stosunek wiąże się z życiem w nieregularnej sytuacji moralnej.  Z pewnością przyczyniają się też do tego przypadki wykorzystywania seksualnego wśród młodych przez duchownych oraz postrzeganie Kościoła jako instytucji zbyt mocno zaangażowanej politycznie. To powoduje, że spora część młodych przyjmuje postawę: „Wiara – tak, Kościół – nie”. Nie zawsze oznacza to odrzucenie samej wiary w Boga. Młodzi deklarują się wtedy jako wierzący, ale niepraktykujący albo odrzucający jakąś część nauczania moralnego Kościoła. Brak zaufania do Kościoła idzie w parze z przychylnym społecznie usprawiedliwianiem grzesznego stylu życiu niezgodnego z nauczaniem moralnym Ewangelii.

6% młodych głęboko wierzących i 23% systematycznie praktykujących

Trzeba również powiedzieć o pozytywnych zjawiskach, które obserwujemy we wspólnotach formacyjnych, ruchach i duszpasterstwach akademickich oraz w parafiach. Młodzież formująca się w ruchach i duszpasterstwach, około 6% , jest dość zaangażowana, poszukująca głębszego doświadczenia duchowego, typu: rekolekcje, szkoły modlitwy, kursy biblijne, liturgiczne, adoracja Najświętszego Sakramentu czy kierownictwo duchowe. To osoby oczekujące jasnego, konkretnego i trwałego przedstawienia nauki Kościoła w sprawach dogmatycznych i moralnych. Cechuje je dojrzałość i pragnienie zaangażowania się w dzieła ewangelizacji. Tworzą one grupy oparte na pracy zaangażowanych i uformowanych liderów świeckich, dając duszpasterzowi doskonałą przestrzeń do indywidualnego towarzyszenia i rozeznawania duchowych potrzeb poszczególnych członków danej wspólnoty. To ci młodzi współtworzą większość inicjatyw formacyjnych i ewangelizacyjnych, organizowanych na szczeblu parafialnym, diecezjalnym i ogólnopolskim. Obok nich wartych dostrzeżenia jest ok. 23% młodzieży systematycznie praktykującej i prowadzącej życie sakramentalne w swoich parafiach.

Oratoryjny styl duszpasterstwa młodzieży

W pewnym stopniu, choć małymi krokami implementowana jest także propozycja tworzenia miejsc spotkań w parafii na sposób oratoryjny. Jest to odpowiedź na sugestie z adhortacji “Christus vivit”. Nadto idąc za tym dokumentem pojawiają się centra pomocy duchowej w parafiach. Działania te mają na celu wspieranie budowania więzi z innymi ludźmi w środowisku, gdzie nie ma alkoholu, narkotyków, agresji i przestępczości. Nierzadko przy takich wspólnotach kościelnych szukają bezpiecznej przystani osoby o różnego rodzaju zaburzeniach społeczno-psychicznych, co także jest skutkiem negatywnych doświadczeń globalnej pandemii. Młodzi bardzo pozytywnie odpowiadają na zaproszenie do przestrzeni, w której rozwijane są wzajemne więzi, braterstwo i gościnność.

3. Jakie innowacyjne propozycje i decyzje są podejmowane w celu ożywienia ewangelizacji młodzieży?

Parafia nadal aktualna

Pierwszą przestrzenią, w której młodzież doświadcza opieki duszpasterskiej jest parafia i prowadzone przy niej wspólnoty młodzieżowe.  Wśród najpowszechniejszych w Polsce można wskazać Ruch Światło-Życie, Ruch Apostolstwa Młodzieży, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Drogę Neokatechumenalną oraz Fundację Dzieło Nowego Tysiąclecia, zapewniające stałą formację. Istnieje także wiele mniejszych, parafialnych, zakonnych i wspólnotowych grup oraz ruchów (np. formacja harcerska, skauting, Chemin Neuf, Shalom, Emmanuel) realizujących formację w oparciu o wytyczne swoich założycieli. W większości polskich parafii występują zróżnicowane formy pracy z młodzieżą; ośrodki miejskie charakteryzują się większą różnorodnością oraz dopasowaniem do wieku i preferencji w zakresie wyboru formacji, także z wykorzystaniem formacji online.

Duszpasterstwo tradycyjne i nowe formy 

W Polsce w dalszym ciągu dużą popularnością cieszy się duszpasterstwo tradycyjne, przejawiające się celebracją nabożeństw (np. droga krzyżowa, adoracje, droga światła) oraz klasycznych spotkań formacyjnych i rekolekcyjnych. W wielu parafiach, szczególnie miejskich i w ośrodkach akademickich, celebrowane są Msze św. z udziałem młodzieży, ze specjalnie dedykowaną homilią, śpiewem scholi oraz liturgią przygotowaną przez młodych. Ich zaangażowanie charakteryzuje się dużą dbałością o jakość celebracji liturgicznej, co jest efektem stałej formacji w tym zakresie. W większych ośrodkach funkcjonują spotkania przy wspólnym stole po Eucharystii (tzw. agapy), chociażby w adwencie po Mszy św. roratniej. W okresie Wielkiego Postu organizowane są Drogi Krzyżowe ulicami miast, gromadzące czasem kilka tysięcy osób, w tym młodych. Na uwagę zasługuje Ekstremalna Droga Krzyżowa rozpoczynająca się wieczorną Eucharystią, której uczestnicy pokonują samotnie lub w małych grupach kilkudziesięciu kilometrową trasę.

Mamy w Polsce różne typy formacji: formacja biblijna, szkoły modlitwy, rekolekcje i adoracje, spotkania formacyjne w małych grupach, uzupełniane formami integracyjnymi (wyjazdy integracyjno-formacyjne, weekendowe, wakacyjne, wyjazdy sportowo-rekreacyjne) wspólne kolacje czy śniadania, gry planszowe, sportowe gry zespołowe oraz inicjatywy teatralne. W wielu diecezjach ciągle popularnym elementem formacji starszej młodzieży szkolnej jest pielgrzymka maturzystów, która na Jasnej Górze w Częstochowie gromadzi corocznie kilkanaście tysięcy osób. W starszych grupach, szczególnie akademickich odbywają się spotkania formacyjno-społeczne z zaproszonymi gośćmi, jest prowadzone poradnictwo narzeczeńsko-małżeńskie, z poruszonymi tematami z zakresu psychologii, samorozwoju czy pracy nad sobą.

Istotną przestrzenią duszpasterstwa i realizacji potrzeb duchowych młodzieży są różnego rodzaju duszpasterstwa środowiskowe: szkolne (w Polsce istnieje prawie 500 szkół katolickich), sportowe, akademickie. W dużych ośrodkach akademickich istnieje zazwyczaj kilkanaście ośrodków duszpasterskich, od bardzo dużych (gromadzących kilkaset studentów) do mniej licznych (kilka-kilkanaście osób). Trzeba jednak stwierdzić, że w największych miastach z największą liczbą studentów duszpasterskim towarzyszeniem w tych wspólnotach otoczona jest grupa zaledwie ok. 5% studentów. Duszpasterstwa akademickie działające często od wielu lat, mające duże doświadczenie podkreślają obecnie ogromny dynamizm przemian społecznych, obserwowany wśród studentów. Przemiany objawiają się spadkiem potrzeb przynależności do grupy czy wspólnych doświadczeń, w tym religijnych.

Mimo wszystko przynajmniej kilkadziesiąt ośrodków duszpasterstwa akademickiego w Polsce pracuje bardzo dynamicznie z uwzględnieniem potrzeb młodzieży akademickiej i młodych dorosłych. Bardzo ważną częścią duszpasterskiego towarzyszenia dla studentów jest dzisiaj towarzyszenie duchowe w postaci stałego spowiednictwa oraz rozmów.

W duszpasterstwach akademickich znaczny procent stanowią studenci pochodzący z pełnych, wierzących rodzin, często wielodzietnych, których rodzice są w jakiś sposób aktywni w Kościele. Rzadziej spotyka się ludzi poszukujących, wątpiących czy nawet niewierzących, którzy w duszpasterstwie poszukują odpowiedzi na swoje pytania. Zauważalne jest spolaryzowanie: radykalnie wierzący i “reszta świata”. Niektóre wspólnoty akademickie organizują różne wydarzenia ewangelizacyjne takie jak: ewangelizacje uliczne, ewangelizację akademików czy koncerty ewangelizacyjne.

Dla młodzieży w wieku 19-25 lat spoza środowiska akademickiego oraz dla młodzieży po okresie studenckim (25-35 lat) propozycji duszpasterskiego towarzyszenia jest niewiele. Pewna przestrzeń istnieje w duszpasterstwie „przy zakonnym” i we wspólnotach charyzmatycznych i neokatechumenalnych. Nie zmienia to faktu, że dorośli po studiach pozostają najbardziej zaniedbaną duszpastersko grupą, szczególnie jeśli pozostają osobami stanu wolnego. Stąd pojawia się niekiedy postulat, aby nie wydłużać nadmiernie okresu młodości w duszpasterstwach parafialnych i akademickich.

Nowa ewangelizacja, Światowe Dni Młodzieży i Internet

W polskim krajobrazie duszpasterskim coraz częściej spotykamy się z formami pre-ewangelizacji i ewangelizacji organizowanymi w miejscach, które wprost nie kojarzą się z Kościołem: koncerty, spotkania i Eucharystia na stadionach czy różne formy ewangelizacji ulicznych. Są to wydarzenia cykliczne, odbywające się od wielu lat i gromadzące po kilkadziesiąt tysięcy osób. Na wyróżnienie zasługują tu m.in. różnego rodzaju celebracje Światowego Dnia Młodzieży w diecezjach w uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata, które gromadzą regularnie w sumie ok. 120-150 tys. młodych osób. Forma spotkania najczęściej jest dostosowana do lokalnych potrzeb. Trzeba tu wymienić również cały szereg jedno i kilkudniowych wydarzeń ewangelizacyjno-formacyjnych, które są organizowane szczególnie podczas wakacji,  zarówno przez diecezje, jak i zakony w Polsce i dedykowane młodym ludziom. Kalendarz większości wydarzeń jest publikowany na stronie sdmpolska.pl.

Trzeba zauważyć, że lokalne wspólnoty coraz częściej adaptują innowacyjne formy ewangelizacji - od klasycznych debat, otwartych rekolekcji po organizację kursów ewangelizacyjnych (np. kurs Alfa), gier terenowych, czy zawodów sportowych (np. spartakiada narciarska albo otwarte spotkania z grami planszowymi).

Coraz ważniejszym obszarem duszpasterskiego towarzyszenia jest Internet: zarówno przestrzeń mediów społecznościowych (Facebook, Instagram, Tik-Tok), jak i tworzenie kontentu formacyjnego w postaci filmików i podcastów (YouTube, Spotify). Istnieje także coraz więcej aplikacji ułatwiających np. codzienne rozważanie Słowa Bożego (np. Modlitwa w Drodze, Hallow). Część duchownych i świeckich specjalizuje się już w tych formach ewangelizacji i osiąga pokaźne zasięgi w mediach społecznościowych.

4.  Jakie konteksty, języki, miejsca, modele są proponowane, aby poprawić doświadczenie młodych ludzi w Kościele?

Konteksty:

Kościół w Polsce jest obecnie na etapie przechodzenia z realizacji duszpasterstwa mas do indywidualnego towarzyszenia i rozpoznawania potrzeb specyficznych dla konkretnej wspólnoty. Jest to widoczne w zmieniających się sposobach realizacji tych potrzeb. W formacji ludzkiej w Kościele wśród proponowanych kontekstów poprawiających doświadczenie Kościoła są m.in. parafialne wyjazdy dzieci i młodzieży określane potocznie wakacjami z Bogiem. Duszpasterze wraz osobami świeckimi organizują wyjazdy i spotkania, które skupiają się na budowaniu wspólnoty, w trakcie wypoczynku w górach, czy nad morzem. Ponadto wspólnoty parafialne angażują młodych w pomoc ludziom w potrzebie z okazji świąt bądź sytuacji wynikających z bieżących wydarzeń na świecie.

Język:

Język podlega ciągłej ewolucji, szczególnie w środowiskach młodzieżowych. W ogólnie pojętym przekazie kościelnym nadal w większym stopniu posługujemy się językiem hermetycznym, zbyt homiletycznym, który bywa niezrozumiały dla młodego odbiorcy. Obiecujące są procesy wychodzenia z przekazem ewangelicznym w przestrzenie niesakralne, zwłaszcza media społecznościowe w oparciu o język używany przez młodzież.

Miejsca:

W teorii komunikacji pierwszą przestrzenią kontaktu z młodymi jest Internet ze względu na łatwy dostęp i brak zobowiązań. Jest to również przestrzeń pozyskiwania wiedzy. W Internecie główną rolę odgrywa proces informacji, który nie ma znaczącego wpływu na kształtowanie sumienia młodego człowieka. Jednakże etap Internetu nie może być pominięty ze względu na skuteczność przekazu informacji. Internet rozumiany jest jako ósmy kontynent misyjny. Specyfika tej misji polega na przejściu od informacji do komunikacji personalnej w rzeczywistej przestrzeni. Modelem pożądanym jest doprowadzenie młodego Internauty do spotkania twarzą w twarz w środowisku Kościoła. Stąd ważność docenienia oratoryjnego stylu duszpasterstwa młodzieży.

Modele:

Oprócz modeli właściwych dla konkretnego rejonu Polski lub danej wspólnoty, mających na celu formowanie ludzi udzielających się w Kościele jako świadomi i dojrzali chrześcijanie, coraz częściej można zauważyć model wzajemnej współpracy świeckich i duchownych. Wynika to ze świadomości bogactwa charyzmatów oraz konieczności ich zaangażowania w budowanie Kościoła. W sposób szczególny widać to w ramach przygotowania i organizowania Światowych Dni Młodzieży, działalności charytatywnej oraz szeroko pojętej ewangelizacji.

Model towarzyszenia - oparty na indywidualnym prowadzeniu duchowym, zgodnie z indywidualnymi potrzebami osoby lub wspólnoty, jest dziś najbardziej pożądany. Nie przekreśla on w żaden sposób tradycyjnego duszpasterstwa, ponieważ tam gdzie młodzi mają pragnienie zorganizowanej wspólnoty takie duszpasterstwo jest prowadzone. Wartość towarzyszenia indywidualnego uwidacznia się w sytuacji, kiedy młodzi nie mają możliwości uczestniczenia w duszpasterstwie jako zorganizowanej działalności zbawczej Kościoła.

Model stowarzyszeń oraz wspólnot o zasięgu Kościoła partykularnego – diecezjalnego ma charakter coraz bardziej synodalny, oparty na zasadzie wzajemnego słuchania. Należą do niego nowo powstałe wspólnoty, które pragną pogłębić doświadczenie Boga z jednoczesnym rozpoznaniem sobie właściwego charyzmatu i zaangażowania go w Kościół lokalny.

Model uwielbieniowy – najczęściej kojarzony z muzyką religijną, koncertami, nierzadko powiązany z konkretną wspólnotą, jako jej diakonia modlitwy.

Model synodalny - polegający na wzajemnym słuchaniu i wymianie doświadczeń we wspólnocie.

Model katechetyczny - od kilkudziesięciu lat angażujący jako katechetów osoby świeckie, ze znaczącą przewagą liczbową w stosunku do księży.

5. Kto i w jaki sposób troszczy się o formację młodych ludzi we wspólnocie kościelnej?

Cała wspólnota Kościoła

Formacja młodych, jak wskazują najnowsze dokumenty magisterium Kościoła, a wśród nich adhortacja “Christus vivit” (p. 202), jest zadaniem całej wspólnoty kościelnej. Powinność ta nie redukuje się do wąskiego grona osób, którym duszpasterstwo młodzieży powierzone zostaje niczym swoistego rodzaju hobby, zwalniając z tej troski pozostałych. Przeciwnie, w duchu synodalnego słuchania i rozeznawania czyni ona wszystkich wiernych, nie wyłączając samych młodych, aktywnym podmiotem tej odpowiedzialności. Świadomość, że za przekaz wiary odpowiada cała wspólnota Kościoła, poczynając od rodziców poprzez biskupa, proboszcza, katechetów i animatorów, jest kluczowym i fundamentalnym elementem programowania działań na rzecz formacji młodych.

W obszarze szczegółowych odpowiedzialności warto dostrzec struktury formalne, powołane na różnych szczeblach życia Kościoła, jak i różnego rodzaju przestrzenie niesformalizowane, które odgrywają istotną rolę w duchowym kształtowaniu młodych.

Odpowiedzialni na szczeblu krajowym

Wśród struktur na szczeblu krajowym istotną rolę w Kościele w Polsce pełnią - powołane lub zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu Polski - Komisja Wychowania Katolickiego, Rada KEP ds. Duszpasterstwa Młodzieży, Krajowa Rada Duszpasterstwa Powołań, Ogólnopolskie Kolegium Duszpasterzy Akademickich, Krajowe Biuro Organizacyjne Światowych Dni Młodzieży, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Ruch Apostolstwa Młodzieży, Ruch Światło-Życie, Zespół ds. Nowej Ewangelizacji oraz Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia. Na czele danej instytucji stoi biskup lub kapłan mianowany przez Konferencję Episkopatu.

Odpowiedzialni na szczeblu diecezjalnym 

W każdej diecezji ustanowieni są diecezjalni duszpasterze młodzieży i koordynatorzy Światowych Dni Młodzieży, a ponadto w wielu diecezjach funkcjonują Diecezjalne Rady Młodych oraz dekanalni i rejonowi duszpasterze młodzieży. W każdej diecezji działają też odpowiednie struktury, które organizują – najczęściej w formie projektowej i eventowej – różne formy spotkań, szkoleń i formacji duchowej dla młodzieży. Struktury diecezjalne uzupełniają bardzo liczne ośrodki duszpasterstw młodzieży prowadzone przez zgromadzenia zakonne oraz ruchy, stowarzyszenia i wspólnoty katolickie.

Formacja w szkołach i parafiach

Trwałym elementem formacji dzieci i młodzieży w Polsce jest nauczanie lekcji religii na wszystkich szczeblach edukacji szkolnej oraz prowadzenie w parafiach katechezy przygotowującej do przyjęcia sakramentów chrześcijańskiej inicjacji. Ważną rolę w tej formacji odgrywają obok duszpasterzy rodzice - większą we wcześniejszych etapach rozwoju, odpowiednio mniejszą w momencie, kiedy młodzi się usamodzielniają i rozpoczynają swoje dorosłe życie.

Szczególnym fenomenem polskich parafii jest bardzo liczny udział oraz aktywne włączenie dzieci i młodzieży w formację liturgiczną: chłopców jako ministrantów i lektorów, dziewcząt jako scholanek i psałterzystek. Istnieje też szeroka gama rekolekcji powołaniowych oraz różnych szkół duchowości. Należy dostrzec, że coraz większa liczba parafii i ośrodków duszpasterstwa akademickiego otwiera specjalne centra i oratoria dla młodych, towarzysząc im na drodze rozwoju wiary i rozeznawania powołania.

Spotkania młodych

Ważnym czynnikiem towarzyszenia młodym są wydarzenia o charakterze wspólnoto twórczym. Na podkreślenie zasługują Światowe Dni Młodzieży organizowane w wymiarze międzynarodowym, Europejskie Spotkania Młodych, Ogólnopolskie Spotkania Młodych „Lednica 2000”, tygodniowy Festiwal Życia w Kokotku, coroczne obchody Światowego Dnia Młodzieży w diecezjach oraz diecezjalne spotkania młodych. Wszystkie one cieszą się bardzo wysoką frekwencją. Fenomenem jest też liczny udział młodych w corocznych pielgrzymkach pieszych na Jasną Górę organizowanych przez wszystkie polskie diecezje. Prowadzone jest również duszpasterstwo poprzez sport i wielopłaszczyznowy wolontariat.

Od duszpasterstwa do towarzyszenia

Warto dostrzec, że aktualnie w Polsce jesteśmy w sytuacji eklezjalnej, w której zmieniają się akcenty: dokonuje się przejście od duszpasterstwa masowego do duszpasterstwa, a nawet lepiej powiedzieć, towarzyszenia osobistego. Ta zmiana dotyczy również przejścia od duszpasterstwa sakramentalnego do ewangelizacyjno-formacyjnego. Pragniemy, żeby młodzi nie tylko przyjmowali sakramenty, ale żeby weszli na drogę wiary i jej rozwoju, budując osobistą relację z Chrystusem i żyjąc jako Jego uczniowie - misjonarze.

Ta zmiana, będąca swoistym nawróceniem pastoralnym, domaga się również zmian w samym modelu prowadzonej działalności duszpasterskiej, w której coraz większą rolę obok kapłanów odgrywają ludzie świeccy, właściwie przygotowani do pełnienia roli liderów i animatorów wspólnot.

Priorytet zyskuje również wspólnotowy wymiar przeżywania wiary. W ruchach młodzieżowych i duszpasterstwach akademickich istnieje bardzo harmonijna współpraca między duchownymi i świeckimi, którzy biorą odpowiedzialność za funkcjonowanie i rozwój tych wspólnot. Nie sposób wyobrazić sobie tej działalności bez liderów świeckich, którzy w różnorodny sposób posługują na polach organizacyjnych i formacyjnych.

Źródła danych: https://iskk.pl/ https://stat.gov.pl/ https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2022/K_105_22.PDF https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2022/K_089_22.PDF https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2022/K_091_22.PDF https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2022/K_005_22.PDF https://www.ekai.pl/wp-content/uploads/2023/09/KAI_Raport_2023.pdf https://ekai.pl/wp-content/uploads/2021/03/Raport-Kosciol-w-Polsce-2021.pdf https://iskk.pl/publikacje/annuarium-2022/ Grupy, wspólnoty, inicjatywy duszpasterskie: https://sdmpolska.pl/ https://ksm.org.pl/ https://www.oaza.pl/ https://dzielo.pl/ https://spotkanielednica2000.pl/ https://skauci-europy.pl/ https://zhr.pl/ https://zhp.pl/ https://salezjanie.pl/tag/mlodziez https://magis.jezuici.pl/ https://niniwa.pl/ https://jednegoserca.pl/ https://cdmlublin.pl/xxiv-droga-krzyzowa-na-majdanku/ https://modlitwawdrodze.pl/ https://hallow.com/

KBO