ISKK: Pomiędzy zmianą instytucjonalną a społeczną

Dr hab. Marcin Jewdokimow, prof. UKSW, dyrektor Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, zaznaczył, że dane prezentowane w roczniku Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia 2024. Kościół w liczbach „przedstawiają instytucjonalny i społeczny wymiar funkcjonowania Kościoła w kraju na tle przemian globalnych”.

Wzrost wskaźnika dominicantes o 0,57 p. proc. oraz wzrost communicantes o 0,64 p. proc.

Dyrektor ISKK poinformował, że dane w tym roczniku ukazują m.in. dwa trendy przemian Kościoła w Polsce. „Pierwszy trend potwierdzony przez statystyki z roku 2024 to zmniejszanie się szeregów Kościoła instytucjonalnego, tj. liczby księży, zakonników i zakonnic. Drugi trend potwierdzony przez statystyki z 2024 roku dotyczy społeczeństwa – stabilizują się statystyki dotyczące praktyk religijnych” – wskazał.

Wskaźnik dominicantes w roku 2024 roku wyniósł 29,6%, zaś communicantes 14,6%. W stosunku do 2023 roku oznacza to wzrost wskaźnika dominicantes o 0,57 p. proc. oraz wzrost communicantes o 0,64 p. proc. Ten trend zmian odnotowany jest w niemal wszystkich diecezjach. „Można więc zauważyć, że spadek praktyk wywołanych ograniczeniami epidemicznymi zatrzymał się. Przed pandemią COVID-19 wskaźnik dominicantes wynosił bowiem 36,9%, a communicantes 16,7%” – zauważył prof. Jewdokimow.

Aby precyzyjniej przedstawić przemiany polskiej religijności, po raz drugi został zaprezentowany także wskaźnik communicantes względny. Jest to statystyczny wskaźnik informujący o procencie osób przystępujących do Komunii św. w trakcie niedzielnych Mszy św. względem liczby osób obecnych na Mszy św. „W perspektywie ostatnich lat widać, że rośnie w Polsce liczba katolików, którzy przyjmują Komunię św. w czasie niedzielnych Mszy świętych” – zaznaczył Dyrektor ISKK. Communicantes względny w 2024 roku potwierdza tendencję wzrostową, przyjmując wartość 49,5%. Oznacza to, że obecnie prawie co druga osoba obecna na Mszy św. przyjmuje Komunię św., podczas gdy w 2015 roku było to 43%.

Religijność Polaków różnicuje się geograficznie

„Religijność Polaków różnicuje się geograficznie, w czym widać wpływ procesów historycznych” – przyznał Dyrektor ISKK. Najwyższy wskaźnik dominicantes odnotowano w diecezjach: tarnowskiej (62,3%), rzeszowskiej (52,4%) i przemyskiej (50,0%). Najwyższy wskaźnik communicantes odnotowano w diecezjach: tarnowskiej (26,2%), zamojsko-lubaczowskiej (21,8%) oraz białostockiej (21,2%). Niższe wartości wskaźniki uzyskują na zachodzie kraju. Z kolei, najwyższy wskaźnik communicantes względny zaobserwowano w diecezjach: ełckiej (58,6%), katowickiej (58,6%) oraz lubelskiej (57,8%).

W latach 2018-2024 liczba księży inkardynowanych zmniejszyła się o 6,4%, a posługujących duszpastersko w parafiach o 11,7%. Z kolei, liczba alumnów diecezjalnych w porównaniu do ostatniego roku zmniejszyła się o 5,3%, ale od 2018 roku już o ponad 50%. W tym czasie (od 2018 roku) liczba sióstr w zgromadzeniach czynnych zmniejszyła się o ponad 2 tys. Jednocześnie widoczny jest także trend wzrostowy: rośnie liczba diakonów stałych – w 2022 roku było ich 99, a w 2024 – 109.

W 2024 roku sakrament Chrztu św. udzielono 247,2 tys. osobom, czyli o 7,5 p. proc. mniej niż w roku poprzednim. Do I Komunii św. przystąpiło prawie 320 tys. osób (spadek o 1,5 p. proc.). W przypadku sakramentu bierzmowania przyjęło go blisko 213 tys. osób (spadek o  27,6 p. proc.). Sakrament małżeństwa został udzielony 68,3 tys. parom (spadek o 11,6 p. proc.). „Liczby dotyczące sakramentów ilustrują trend demograficzny i przemiany kulturowe polskiego społeczeństwa – zmiany wyznawanych wartości. Na poziomie sakramentów zauważalne są przemiany demograficzne i kulturowe. Spadki liczby chrztów i ślubów związane są bowiem ze zmianami demograficznymi – spadek liczby urodzeń, natomiast spadek liczby zawieranych sakramentalnych małżeństw jest skutkiem zmian kulturowych” – wyjaśnił prof. Jewdokimow.

W roku szkolnym 2024/2025 na lekcje religii uczęszczało 75,6% uczniów

Wicedyrektor Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego ks. Wojciech Sadłoń SAC wskazał, że w Polsce działają 10352 parafie, w tym 9664 parafie diecezjalne i 688 parafii zakonnych. 

Z kolei prof. Jewdokimow zwrócił uwagę, że w roku szkolnym 2024/2025 na lekcje religii w placówkach edukacyjnych uczęszczało 75,6% uczniów, co stanowi spadek o 3,8 p. proc. w stosunku do poprzedniego roku szkolnego. Najwyższy odsetek uczniów uczęszczających na lekcje religii odnotowano w diecezjach: tarnowskiej (96,1%), przemyskiej (95,8%) oraz pelplińskiej (94,5%), zaś najniższy w diecezji warszawskiej (52,3%), szczecińsko-kamieńskiej (59,1%) oraz wrocławskiej (59,9%). 

W roczniku pokazane jest również, że Kościół w Polsce to też olbrzymia liczba inicjatyw i instytucji społecznych. W roku 2024 bliżej przyjrzano się zabytkom nieruchomym pozostającym w gestii Kościoła. Liczba zabytków nieruchomych pod opieką parafii katolickich w 2024 roku wynosiła ponad 40,5 tys. Według informacji zebranych w parafiach, w ubiegłym roku blisko 60% kościelnych obiektów zabytkowych zostało udostępnionych dla zwiedzających, zaś ponad połowa z nich (24,1 tys.) znajdowała się w rejestrze zabytków. „Jest to ok. połowa wszystkich zabytków nieruchomych w Polsce" –  zaznaczył ks. Sadłoń.

„Powyższe zmiany w Polsce należy rozpatrywać na tle szerszych procesów globalnych – widzimy wówczas podobną dynamikę” – wskazał prof. Jewdokimow. Począwszy od roku 1970, o ponad 12 tys. zmniejszyła się liczba księży ogółem na świecie (z prawie 420 tys. do prawie 408 tys.), z tym że liczba księży diecezjalnych wzrosła o blisko 8 tys. (do 279,2 tys.), a księży zakonnych zmniejszyła się o blisko 20 tys. W danym okresie znacząco spadła również liczba sióstr zakonnych – o 400 tys., z ponad 1 miliona do prawie 600 tys., jak również liczba braci zakonnych o 30 tys. – z 79 tys. do 49 tys. Obecnie na świecie jest niespełna 49,5 tys. diakonów stałych, gdy jeszcze w latach 70. XX wieku było ich jedynie 309. O ile liczba katolików na świecie wzrosła w ostatnich pięćdziesięciu latach z ponad 650 milinów do 1 405 milionów, to procent katolików w globalnej populacji jest względnie stały i wynosi ok. 18%.

„Prezentowany dzisiaj materiał jest na użytek duszpasterzom, żeby zastanowić się, co można poprawić w pracy duszpasterskiej” – wskazał prof. Krzysztof Koseła, przewodniczący Rady Naukowej ISKK, który dostarczył komentarza socjologicznego do prezentowanych danych. Odnosząc się do wyników dominicantes i communicantes, prof. Koseła przyznał, że chodzi raczej o stabilizację niż o wzrost.

ISKK/ BP KEP

Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia 2024