Synteza odpowiedzi diecezji polskich przed październikową sesją Synodu Biskupów

11 grudnia 2023 roku Sekretariat Synodu zwrócił się do przewodniczących Konferencji Episkopatów z prośbą o pogłębienie – w ramach poszczególnych Kościołów lokalnych – kluczowych tematów zawartych w „Sprawozdaniu Podsumowującym” Pierwszej Sesji Zgromadzenia Synodalnego „Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo i misja”.

Poszczególne Konferencje Episkopatów zostały zobligowane do przesłania do Sekretariatu Synodu 8-stronicowej syntezy odpowiedzi diecezjalnych zgodnie z pismem „Przygotowania do października 2024”. Poniżej publikujemy treść syntezy przesłanej przez Konferencję Episkopatu Polski.

BP KEP
Fot. synod.va

PODSUMOWANIE ODPOWIEDZI Z DIECEZJI
DOT. ARKUSZA ROBOCZEGO SEKRETARIATU SYNODU

Pogłębienie aspektów wskazanych przez Sekretariat Synodu w oparciu o „Przygotowania do października 2024” – Arkusz roboczy 

1. Jakie kroki należy podjąć w celu przekazania doświadczeń zgromadzenia październikowego?

Wydaje się, że należy przypominać o potrzebie kontynuacji spotkań synodalnych na poziomie parafii i diecezji. Promocja drogi synodalnej jako metody duszpasterskiej i formy pracy rad duszpasterskich oraz innych gremiów, w tym ruchów, stowarzyszeń i wspólnot katolickich potrzebuje ciągłej informacji i dostępności do materiałów synodalnych napisanych językiem powszechnie zrozumiałym. Tymczasem samo pojęcie synodalności wciąż nie jest jednoznacznie zdefiniowane w dokumentach Synodu. Ważne są zarówno konkretne arkusze warsztatowe, jak i ciągłe budzenie w świadomości wiernych znaczenia drogi synodalnej. Potrzebne są także systematycznie publikowane teksty, które będą informowały o przebiegu Synodu, wyjaśniały jego sens i podtrzymywały jego obecność w refleksji duszpasterskiej. Należy opracować sposoby bardziej aktywnego zaangażowania diakonów, prezbiterów i biskupów w proces synodalny. Zainteresowanie Synodem o synodalności jest falowe (właściwie spójne z informacjami z mediów katolickich), a wiele osób nie przejawia go wcale. Nie znaczy to jednak, że nieświadomie nie żyją synodalnie. W wielu diecezjach przeprowadzono proces konsultacji odnośnie do treści Sprawozdania synodalnego. Pojedyncze osoby odmówiły wypowiedzi, co odczytać należy jako manifestację sprzeciwu wobec całego dzieła Synodu.

W niektórych diecezjach zapowiedziano zwołanie synodu diecezjalnego. Biskupi zapowiadają, że doświadczenia Synodu Biskupów zostaną wykorzystane w pracach synodu diecezjalnego. Chodzi tu zarówno o aspekt organizacyjny prac (tworzenie zespołów, organizacja przepływu informacji), ale także o tematykę Synodu Biskupów, która stanie się przedmiotem refleksji synodów diecezjalnych.

2. Co możemy zrobić lokalnie na poziomie parafii, diecezji, kraju i kontynentu, aby kontynuować proces uczenia się synodalności?

Zadaniem Synodu jest pogłębianie w Kościele relacji opartych na więzi, która wynika z autentycznego pragnienia ochrzczonych. Chodzi tu o więzi między osobami należącymi do różnych stanów życia. W szczególności między świeckimi i duchownymi. Kościół „bardziej relacyjny” – to pragnienie wielu duchownych i świeckich. W tym celu konieczne jest usuwanie sztucznych barier oddzielających świeckich i duchownych, ale także budzenie świadomości współodpowiedzialności za misję ewangelizacji.

Propozycje:

– „Otwartość na słuchanie” – trzeba wykorzystać istniejące już struktury i formy działania w Kościele, które pozwalają słuchać się wzajemnie, np. rady diecezjalne, rady parafialne, ruchy, wspólnoty i stowarzyszenia. Istotne jest, aby ideę synodalności przedstawiać w świetle nauczania Magisterium. Wierni otrzymujący nową formę (dla wielu z nich) funkcjonowania wspólnoty Kościoła potrzebują zakorzenienia całego przedsięwzięcia w poprawnej teologii ściśle nawiązującej do Objawienia biblijnego i Tradycji Kościoła.

– Słuszną jest propozycja „zwiększenia liczby osób zaangażowanych w procesy synodalne” oraz zaaktywizowanie duchownych w tym względzie. Każdy ochrzczony powinien być włączony w misję zbawczą Chrystusa, której sakramentem w świecie jest Kościół.

– Należy opracować sposoby bardziej aktywnego zaangażowania diakonów, prezbiterów i biskupów w proces synodalny. Kościół synodalny nie może obejść się bez ich głosów, doświadczeń i wkładu. Wymaga to jednak przełamywania schematów oraz nowego akcentu w formacji tak świeckich, jak i duchownych.

– Eucharystia celebrowana w godny sposób prowadzi do autentycznego braterstwa (communio), kształtuje uczestników swoim pięknem i szlachetną prostotą gestów.

– Ważnym obszarem do zagospodarowania jest przestrzeń cyfrowa. Celem działania w sieci jest doprowadzenie do osobistego spotkania w świecie rzeczywistym, które umożliwia pełnię tworzenia więzi.

3. Jakie propozycje można zaproponować, aby doświadczyć konkretnie synodalnej metody rozmowy w Duchu Świętym na różnych spotkaniach i zgromadzeniach (w parafiach, ruchach, wspólnotach, diecezjach itp.), w organach uczestnictwa?

„Rozmowa w Duchu Świętym” jest mało praktykowana w naszej rzeczywistości Kościoła lokalnego, stąd propozycja, aby opracować prosty i zrozumiały jej schemat dla naszego Kościoła lokalnego. Wymaga ona także wypracowania kultury słuchania w postawie szacunku dla drugiego człowieka, bez przerywania i natychmiastowego kontestowania usłyszanych opinii. Celem bowiem jest danie możliwości wypowiedzenia się, wzajemne poznanie, a nie przekonanie do swojej racji. Wymaga także odpowiedniej formacji teologicznej (sensus fidei) i głębokiego wprowadzenia w modlitwę. Formy takiej rozmowy obecne są jednak w wielu ruchach i wspólnotach katolickich. Jedną z nich jest prowadzony przez ludzi świeckich comiesięczny akompaniament, polegający na wysłuchaniu tego, co człowiek ma do powiedzenia na temat swojego życia duchowego i własnego zaangażowania w życie wspólnoty czy spotkania w małych grupach (domostwach), podczas których ludzie dzielą się swoimi przeżyciami duchowymi z ostatniego tygodnia, nie polemizując z usłyszanymi wypowiedziami. Nie należy jednak mylić „Rozmowy w Duchu Świętym” z psychoterapią.

Propozycje:

– Ważne jest, aby praktyka rozeznawania była wdrażana również w sferze duszpasterskiej, w sposób odpowiedni do kontekstów, aby rozjaśnić rzeczywistość życia kościelnego. Pozwoli to lepiej rozpoznać charyzmaty obecne we wspólnocie, mądrze powierzać zadania i posługi, planować drogi duszpasterskie w świetle Ducha, wykraczając poza zwykłe planowanie działań.

– Warto opracować rodzaj przystępnej instrukcji, z którą można byłoby zapoznać liderów rad parafialnych, wspólnot i grup działających w parafii.

– Można skorzystać formacyjnie z pomocy wspólnot i ruchów pracujących metodą „Rozmowy w Duchu Świętym”. Organizacja warsztatów na poziomie parafii i dekanatów dotyczących tej metody, szczególnie dla rad parafialnych.

– Warto zauważyć w parafii osoby, które przejawiają umiejętności pojednawcze i tworzące więzi po to, aby wykorzystać ich talenty. Naturalnymi „instruktorami” w tej dziedzinie są małżonkowie w rodzinach wielodzietnych.

– Możliwe są także szkolenia w zakresie umiejętności koniecznych do prowadzenia spotkań opartych na szacunku dla uczestników.

– Warto poprzedzać każde spotkanie parafialne modlitwą, zwłaszcza adoracją Najświętszego Sakramentu.

4. Jak bardziej zaangażować wszystkich ochrzczonych w proces synodalny (1.m) i w jaki sposób bardziej słuchać tych, którzy znajdują się na peryferiach (16.)?

Otwarcie się na słuchanie wszystkich, także osób z peryferii, w praktyce jest bardzo trudne, co pokazało doświadczenie etapu diecezjalnego Synodu Biskupów – mimo wprost formułowanych zachęt, jedynie niewielka grupa osób zaangażowanych w prace zespołów mogłaby zostać zakwalifikowana do grupy osób z peryferii (osoby niewierzące, bardzo ubogie, migranci). Zdarzało się jednak, że osoby kwestionujące nauczanie Kościoła, szczególnie w dziedzinie moralności, same się organizowały w celu spowodowania zmiany tego nauczania, podobnie wcześniej istniejące grupy kontestujące nauczanie Kościoła.

Propozycje:

– Podejmowanie prób dotarcia do osób zmarginalizowanych za pośrednictwem lokalnych wspólnot, ich duszpasterzy, ale także osób zaangażowanych w posługę miłosierdzia.

– Zwracanie uwagi w działalności Caritas i innej aktywności charytatywnej na element ewangelizacyjny i formacyjny. Ośrodki pomocy charytatywnej są naturalnym miejscem spotkania z osobami zmarginalizowanymi.

– Troska o życie duchowe kobiet w domach samotnej matki.

– Prezentowanie świadectw osób i wspólnot, które posługują pośród ubogich, migrantów, młodzieży, samotnych matek.

– Prezentowanie świadectw osób ubogich, migrantów, młodzieży, samotnych matek, itd., które powróciły do Kościoła z daleka.

– Korzystanie ze świadectwa i doświadczenia osób pochodzenia imigranckiego, które są dobrze zintegrowane z parafią.

– Przykładanie większej wagi do duszpasterstwa chorych, zwłaszcza do posługi kapelanów szpitalnych.

– Ustanowienie prefektów w szkołach katolickich.

– Zwrócenie uwagi, że pierwszym ośrodkiem formacji duchowej dzieci i młodzieży jest rodzina, która potrzebuje w tym wsparcia ze strony parafii i diecezji.

– Spotkania ogólnodiecezjalne, wizytacje kanoniczne i duszpasterskie odwiedziny biskupów są okazją do ukazania księżom praktyki synodalności.

– Cenne są spotkania, których uczestnicy stanowią skład mieszany – duchowni, świeccy i osoby konsekrowane. Wzajemne wysłuchanie poszerza horyzonty i pozwala spojrzeć z innego punktu widzenia na tematy kościelne.

– Formacja do diakonatu stałego oraz szkoła katechistów (parafialnych katechetów) mogą być miejscami, gdzie buduje się wzajemne otwarcie na współpracę księży i osób świeckich.

5. Spośród „Kwestii do podjęcia” proponuje się wybrać 1 lub 2 tematy do pogłębienia w odniesieniu do spraw lokalnych i zlecić ich opracowanie komisji złożonej z teologów, kanonistów i osób odpowiedzialnych za duszpasterstwo.

Całość odnowionego stylu funkcjonowania Kościoła należy cierpliwie objaśniać i systematycznie wdrażać w świadomość wiernych. W niektórych parafiach w Polsce synodalność była stylem działania na długo przed ogłoszeniem Synodu. Związane jest to z typem relacji między duchownymi i świeckimi charakterystycznym dla danego regionu, a także z szerokim oddziaływaniem wspólnot i ruchów religijnych w danym regionie w przeszłości np. Ruchu Światło – Życie czy Odnowy w Duchu Świętym; dzisiaj także Neokatechumenatu. Z jednej strony pokazuje to naturalność procesu, a z drugiej zachęca do dawania przykładu innym.

Propozycje:

– Opracowanie syntetycznego opisu dobrych praktyk synodalności w parafii i wspólnocie (plakat, broszurę, spot, film instruktażowy). Można byłoby te materiały wykorzystać przy okazji szkoleń dla księży, liderów wspólnot, osób odpowiedzialnych za rożne grupy oraz podczas dni skupienia ruchów i stowarzyszeń formacyjnych (np. Ruchu Światło – Życie), które powinny odbywać się raczej w grupach osób należących do różnych stanów życia. Ważne jest umiejętne wdrażanie synodalności w proces formacji do różnych posług w Kościele.

– Ukazanie wielowymiarowości synodalnego stylu życia, mającego istotny wpływ na rozwój osobowy, życie społeczne, dojrzałość w budowaniu wspólnej przyszłości. Koreluje to z zagadnieniem rozpoznawania charyzmatów i umiejętności obecnych w codziennej praktyce Kościoła. Styl synodalny może być okazją do dania światu podzielonemu rozmaitymi konfliktami, w tym także nowym rodzajem nienawiści w świecie wirtualnym – hejtem, narzędzia jedności, którego nie jest on w stanie sam z siebie wypracować. Istotne jest także przezwyciężenie poczucia wzajemnej nieufności oraz braku wiary w to, że cokolwiek może się zmienić na lepsze i bardziej ewangeliczne w życiu Kościoła.

– Większa troska o młodzież i dzieci w Kościele. Szczególną uwagę należy zwrócić na formację katechetyczną dzieci i młodzieży, która powinna zakładać czynny udział całej wspólnoty parafialnej. Należy wesprzeć te wspólnoty, które formują młodzież i dają im przestrzeń do bycia w Kościele oraz słuchania młodych. Młodzi przede wszystkim doświadczają samotności i braku zainteresowania ich losem ze strony wychowawców.

6. Proponuje się określić i podzielić się 2 lub 3 lokalnymi doświadczeniami dobrej praktyki synodalności, które byłyby interesujące dla innych oraz przesłać je do Sekretariatu Synodu na stronę internetową synoderessources.org.

Ważnym doświadczeniem związanym z Synodem Biskupów było powołanie w diecezjach zespołów synodalnych zarówno w ramach parafii, jak i zespołów nieparafialnych. Sprawozdania systematycznie przekazywane przez te zespoły pozwoliły, z jednej strony, ocenić dynamikę prowadzonych prac (większość z nich pracowała aktywnie według wskazanego harmonogramu), a z drugiej, ukazały pełniejszy obraz funkcjonowania wielu wspólnot. Ujawniły się zarówno grupy, które nie były skłonne do prowadzenia rzeczywistego dialogu, a odpowiedzi na postawione pytania wypracowywały w trybie zdalnym, asynchronicznym, jak i grupy, których zaistnienie i sposób działania odmieniły lokalne wspólnoty. Spotkania stanowiły bowiem forum (czasem pierwsze w danej wspólnocie) dyskusji o Kościele. Spotkania podsumowujące etap diecezjalny przyniosły świadectwa wskazujące na potrzebę kontynuowania prac i podtrzymania aktywności powstałych grup. Skłoniło to niektóre diecezje do podjęcia decyzji o organizacji synodu diecezjalnego.

W polskim kontekście ważne okazały się synodalne rozmowy nauczycieli religii o katechezie w środowisku szkolnym i opracowanie szkoleń na ich podstawie. Cenne okazało się także stosowanie metody synodalnej w duszpasterstwie pracowników uczelni wyższych. Jednym z owoców okazały się także wprowadzone w niektórych parafiach i wspólnotach Liturgie Słowa i Liturgie Pokutne.

7. Jak możemy pogłębić definicję i rozumienie synodalności w naszym kontekście kulturowym?

– Wykorzystując nr 1 Sprawozdania podsumowującego – „Synodalność: doświadczenie i rozumienie” jako punkt wyjścia, można pogłębić nasze zrozumienie synodalności we własnym kontekście i zaproponować obrazy synodalności, które mogą mieć znaczenie w naszej kulturze. Dla lepszego zrozumienia synodalności warto odwoływać się do obrazów już funkcjonujących w mentalności wiernych. Pomocne mogą być ujęcia biblijne: ludzki organizm, miasto (Nowe Jeruzalem) czy wzorce działania w Dziejach Apostolskich. Można także sięgnąć do obrazów z życia świeckiego, pamiętając jednak o ich ograniczeniach i o obecności w nich elementów ludzkiej niedoskonałości (misterium iniquitatis).

„Słuchanie wymaga bezwarunkowej akceptacji. Nie oznacza to rezygnacji z jasności w przedstawianiu zbawczego przesłania Ewangelii ani poparcia dla jakiejkolwiek opinii lub stanowiska”. Słuchanie nie wymaga bezwarunkowej akceptacji, ale bezwarunkowego szacunku dla osoby, której słucham. Mogę kogoś wysłuchać nie zgadzając się z tą osobą wewnętrznie, następnie zaś zajmując własne stanowisko i wyrażając swoją opinię. Istotne jest Augustyńskie odróżnienie akceptacji osoby od stosunku do poglądów czy czynów tej osoby.

Wydaje się, że to właśnie małe wspólnoty są w stanie skutecznie wypracować praktyki słuchania – stąd właśnie ważne jest inicjowanie formacji w małych wspólnotach, gdzie synodalność jest stosunkowo łatwa do wdrożenia.

W kontekście polskich doświadczeń najważniejszy wydaje się rozwój procesów synodalnych w dwóch wymiarach – pomiędzy osobami duchownymi a osobami świeckimi oraz w grupach obejmujących wyłącznie osoby duchowne. Doświadczamy w Polsce w niektórych środowiskach reakcji opisanej w punkcie 1.f Sprawozdania. Synodalność (niestety) wzbudza zamieszanie i niepokój. Stąd ważne, aby unikać wprowadzania do Kościoła w trakcie Synodu o synodalności zbędnych konfliktów teologicznych związanych z publikacją nieprzemyślanych stanowisk przez instytucje kościelne (np. diakonat kobiet, podważanie wartości celibatu kapłańskiego, błogosławienie par jednopłciowych), tym bardziej, że na ogół chodzi o stanowiska zupełnie niezwiązane z tematem zakreślonym w tytule Synodu. Wierzymy jednak, że cierpliwe kontynuowanie dialogu pozwoli właściwie odczytać znaki czasu i przygotować Kościół na nowe wyzwania.

8. Jak wdrażać i pogłębiać duchowy wymiar synodalności na poziomie lokalnym (3k.l.m)?

Należałoby opracować propozycję rekolekcji duchowych wokół tematu synodalności, rozwijać podejście synodalne w miejscach pobożności ludowej, zachęcać ludzi do modlitwy za Synod, szczególnie w okresie Wielkiego Postu i Wielkanocy.

Liturgia jest naturalną ikoną Kościoła. Uważamy, że liturgia jest najlepszą nauczycielką i ikoną synodalności. Wspólnotę da się rozpoznać po tym, jak jej członkowie razem uczestniczą we wspólnym dziele. Obserwujemy, że parafie i wspólnoty korzystające z szerokich możliwości zaangażowania w liturgię są żywe i przyciągają do siebie ludzi nawet z odległych miejsc.

Żywotność modlitwy w parafii czy wspólnocie powiązana jest także ze sposobem sprawowania władzy. Jeśli do grup modlitewnych nie wkrada się klerykalizm, a istnieje zdrowa współodpowiedzialność, rosną one duchowo i liczebnie. Można powiedzieć, że gdy człowiek czuje, że ma wpływ na grupę, do której przynależy, to chętnie się w nią angażuje.

9. Zaangażować różne organy uczestnictwa (rady) (18) w przyjęcie Sprawozdania podsumowującego i w rozeznanie, które ma być dokonane w ramach przygotowań do następnej sesji.

W diecezjach, gdzie biskupi postanowili zorganizować synod diecezjalny, planowane jest możliwie szerokie włączenie w jego prace wszystkich ciał kolegialnych. Tematyka synodu diecezjalnego dotyczyć ma także kwestii poruszanych w Sprawozdaniu podsumowującym.

Wskazane jest ponowne przeanalizowanie sposobu, w jaki synodalność jest konkretnie przeżywana w tych organach uczestnictwa w świetle Sprawozdania podsumowującego (12.k). Podkreślić należy, że struktury diecezjalne i parafialne działają tym owocniej, im bardziej mają charakter zespołowy, pozostawiają miejsce na inicjatywę uczestników i umożliwiają szczere wypowiadanie się.

10. Z ośrodkami formacyjnymi i wydziałami teologicznymi.

Środowiska akademickie, formacyjne i szkoleniowe same w sobie mają charakter wspólnej drogi. Stanowią naturalną przestrzeń, w której synodalność jest skutecznym narzędziem funkcjonowania. Wpisane jest to w naturę kultury akademickiej, która oparta jest na swobodzie wypowiedzi, wzajemnym szacunku i poczuciu istotności każdego z akademików. Mimo nieuniknionej niedoskonałości, z zasady może być ono stawiane jako jeden z wzorów synodalności. Jest to także naturalne miejsce współpracy świeckich i duchownych w sytuacji, gdy na uczelni istnieją także wydziały kościelne. Przedstawiciele tych środowisk aktywnie uczestniczyli w konsultacjach synodalnych, dotyczy to szczególnie pracowników wydziałów kościelnych.